شیر مادر بهترین و کامل ترین غذا برای شیرخوار است. بر اساس توصیه های سازمان جهانی بهداشت، شیرخواران در 6 ماه نخست زندگی به منظور تأمین رشد، تکامل و سلامتی فقط باید با شیر مادر تغذیه شوند و هیچ نوع مایعات یا غذای جامد دیگری (به جز قطره یا شربت حاوی مکمل های ویتامین ها و مواد معدنی و در شرایط بیماری مثل اسهال، مصرف دارو و یا ORS) دریافت نکنند.

شیر مادر بهترین الگوی رشد و تکامل را برای کودکان فراهم کرده و از کودک در مقابل ابتلا به بیماری های دوران کودکی و بیماری های غیر واگیر سال های بعدی عمر مثل بیماری های قلبی_عروقی، دیابت، چاقی و سرطان ها محافظت می کند.

با توجه به رشد فزاینده کودک در 6 ماهه نخست زندگی، تمام نیازهای تغذیه ای او تنها با شیر مادر تأمین می شود. شیر مادر در مقایسه با شیر مصنوعی، احتمال بروز آلرژی برای کودک کمتر می شود. مصرف شیر مادر سطح ایمنی کودک را در مقابل ابتلا به عفونت ها افزایش می دهد.

شیر مادر حاوی آنتی بادی های ضد باکتری و ویروسی است و رشد ویروس اوریون، آنفلونزا، واکسینا (آبله) رتا ویروس به کمک ماده ای در شیر مادر مهار می شود.

همچنین شیر مادر علاوه بر کودک، برای مادر نیز مزایایی دارد که می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تقویت رابطه عاطفی بین مادر و نوزاد
• تأخیر در حاملگی مجدد
• کمک به اقتصاد خانواده
• تضمین سلامت مادر
• کاهش خطر ابتلا به بیماری های قلبی_عروقی، دیابت نوع دو

توصیه می شود بعد از تولد، تغذیه با شیر مادر آغاز شود و شیر آغوز (ماک یا کلستروم) به کودک داده شود. ابتدا شیر مادر کم است، اما مکیدن پستان مادر، توسط نوزاد باعث زیاد شدن آن می شود.

تغذیه با شیر مادر در هر ساعت از شب یا روز که شیرخوار احساس گرسنگی یا نیاز کند، باید انجام شود. همچنین در نظر داشته باشید به شیرخواری که شیر مادر می خورد، نباید شیر بطری داده شود؛ زیرا باعث کم شدن شیر مادر می شود.

بهترین راه برای ارزیابی کفایت تغذیه با شیر مادر، افزایش وزن شیرخوار و ترسیم منحنی رشد او است. نوزاد در روزهای نخست پس از تولد، به طور طبیعی کمی وزن از دست می دهد و نباید آن را به کمبود شیر مادر نسبت داد. کودکی که شیر کافی نمی خورد، مقدار ادرارش کم می شود (کمتر از 6 بار در روز). همچنین مدفوع شیرخوارانی که از شیر مادر تغذیه می کنند، شل تر و دفعات آن بیشتر از کودکانی است که از  شیر غیر مادر تغذیه می شوند و این نوع دفع مدفوع را نباید با اسهال اشتباه کرد.

از نشانه های کفایت شیر مادر می توان به خواب راحت برای 2 تا 4 ساعت بعد از شیر خوردن، افزایش وزن مطلوب شیرخوار بر اساس منحنی رشد، دفع ادرار 6 تا 8 بار به صورت کهنه خیس در 24 ساعت (در صورتی که شیرخوار به جز شیر مادر مایعات دیگری مصرف نکند)، دفع مدفوع 2 تا 5 بار در روز (که البته با افزایش سن شیرخوار تعداد دفعات دفع مدفوع کاهش می یابد)، شادابی پوست، هوشیاری و سلامت ظاهری شیرخوار اشاره کرد.

در نظر داشته باشید که اگر شیرخواری هر دو پستان مادر را تخلیه کند، اما به خواب نرود یا خواب او بسیار سبک باشد و بعد از چند دقیقه بیدار شود و کمتر از حد طبیعی وزن بگیرد، نشانه کمبود شیر مادر است.

مادران در دوران شیر دادن به نوزاد می توانند برای دریافت خدمات مشاوره تغذیه به صورت رایگان، به مراکز خدمات جامع سلامت شهری و روستایی مراجعه کنند؛ برای اطلاع از نشانی مراکز خدمات جامع سلامت، به پایگاه بهداشتی یا پایگاه پزشک خانواده خود مراجعه کنند.

«ساره موزه»، کارشناس گروه بهبود تغذیه جامعه معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز