امروزه چاقی و اضافه
وزن به یکی از مشکلات شایع در تمامی کشورها تبدیل شده است و عوامل مختلفی علاوه بر
دریافت زیاد کالری در ایجاد این مشکل نقش دارد. علت اصلی اضافه ‌وزن و چاقی، نبود
تعادل بین کالری های دریافتی و کالری های مصرفی در فرد است. به عبارتی می توان اضافه
وزن را نتیجه نبود تعادل بین غذای مصرفی و فعالیت فیزیکی دانست.

 

عواملی همچون: وراثت و
ژنتیک، فعالیت فیزیکی ناکافی، خواب و ریتم های شبانه‌روزی، استرس، الگوی نامناسب غذایی
و برخی بیماری ها در بروز و شیوع اضافه‌وزن و چاقی نقش مهمی ایفا می‌کند.

بسیاری از افراد برای
رهایی از اضافه وزن و چاقی به دنبال رژیم هایی هستند که سریع وزنشان کاهش یابد.
روش های مختلفی برای کاهش وزن به صورت حتی مستند وجود دارد که گاهی از سوی افراد
خاص یا گروه های خاصی ارائه می شود؛ اما نمی توان گفت: تمام این رژیم ها صحیح هستند.

ممکن است بسیاری از
افراد که دارای اضافه وزن و چاقی هستند با جست و جو در فضای مجازی و گرفتن رژیم
هایی مثل رژیم های تک خوری، رژیم کانادایی و یا رژیم حذف کربوهیدرات ها و مواردی
از این دست، یا مراجعه به متخصصان تغذیه، درخواست رژیم هایی مثل رژیم کتوژنیک،
رژیم اتکینز و دیگر انواع رژیم را داشته باشند که در مدت زمان کوتاه بتوانند وزن
زیادی را کم کنند.

شاید پیروی از رژیم‏های
شدید و سخت در کوتاه مدت منجر به کاهش وزن بیشتر و سریع تری از رژیم های اصولی شود
و عدد ترازو سریع تر، اعداد پایین تری را نشان دهد، اما باید به مسئله‏ دیگری هم
توجه شود؛ اینکه در ساختار بدن چه تغییراتی ایجاد شده و کاهش چه چیزی باعث کاهش
وزن شده‏ است.

در این زمینه تحقیقات
مختلفی برای بررسی تاثیر رژیم‏های غذایی بر ترکیب بدن (Body Composition) انجام
شده و به این نتیجه رسیده اند که رژیم‏های کاهش وزن اصولی، بیشتر باعث کاهش بافت
چربی می شود؛ در حالی که بیشتر کاهش وزن در رژیم‏های سخت و کاهش وزن های سریع، به
علت از دست دادن آب و بافت عضلانی بدن است. این موضوع نشان می ‏دهد با وجود کاهش
وزن سریع در رژیم‏های سخت، این رژیم‏ها نتیجه‏ ضعیف‏تری نسبت به رژیم‏های اصولی
دارد و حتی باعث آسیب به بخش‏ها و اندام‏های مختلف بدن هم می‏ شود.

انواع رژیم های کاهش وزن

رژیم های کاهش وزن به
چند دسته تقسیم می شود:

رژیم های بسیار کم
کالری: در
این نوع رژیم غذایی که در مواردی نادر، بیمار تحت نظر و حتی در حالت بستری به
ناچار تحت این رژیم قرار می گیرد، میزان کالری دریافتی فرد بین 200 تا 800 کیلو
کالری است. این گونه رژیم ها به طور معمول خطر ایجاد سنگ کیسه صفرا، ریزش مو،
مشکلات پوستی، گوارشی، افسردگی، عصبانیت و کمبود مواد مغذی و ریزمغذی ها را به
همراه دارد و دردراز مدت هم موثر نیست؛ به این معنی که این نوع رژیم در کوتاه مدت
به دلایل خاصی که خطری برای بیمار وجود دارد، ممکن است تجویز شود. 

رژیم های کم کربوهیدرات:
در
این نوع رژیم غذایی مصرف کربوهیدرات در برنامه غذایی روزانه فرد کمتر از 25 گرم
است. رژیم های نامتعادلی نیز استفاد می شود که بسیار کم چربی است و فرد بین صفر تا
19 درصد انرژی را از چربی می گیرد؛ در حالی که در مواقع عادی میزان دریافت چربی تا
30 درصد پیش بینی می شود.

رژیم های لاغری غیر اصولی خطراتی مانند شل شدن پوست
و از دست دادن عضلات، ریزش مو، دیابت، کبد چرب، سنگ کیسه صفرا و سرگیجه دارد.

کاهش وزن در طولانی‌مدت می‌تواند برای سلامت بسیار
مفید باشد، چون لاغری فوری می‌تواند منجر به عوارض جدی و خطرناکی شود و وزن را
مدام به صورت یویویی (رفت و برگشت) کم و زیاد کند.

به‌طور متوسط در یک رژیم متعادل و سالم و البته
پایدار، هر هفته باید نیم تا یک کیلوگرم کاهش وزن داشت که با کاهش بین 500 تا 1000کالری
دریافتی روزانه‌تان این اتفاق خواهد افتاد. ترکیب
یک رژیم غذایی سالم با ورزش منظم منجر به از دست دادن وزن بدون اثر منفی می شود،
اما نمی ‌توان انکار کرد در رژیم‌هایی که اصول اساسی در آنها رعایت نمی‌شود عوارض
جبران‌ناپذیری در انتظار رژیم‌گیرندگان است.

با توجه به مطالعاتی که
به تازگی منتشر شده است، کاهش وزن سریع می‌تواند به کاهش قابل توجه توده‌های بدون
چربی‌ بافت‌های عضلانی و استخوان منجر شود. همین کاهش می‌تواند منجر به کندی سرعت
سوخت و ساز بدن شده و اثرات سوء دیگری را در زمان توقف رژیم غذایی به دنبال داشته
باشد.

ویژگی های
رژیم غذایی سالم

·        
رژیم غذایی باید متنوع باشد، یعنی تمام گروه‌های
غذایی در آن وجود داشته باشد.

·        
 تعادل داشته باشد، به این معنا که تنوع گروه‌های غذایی در یک
نسبت متعادل قرار داشته باشد که نیازهای بدن فرد برآورده شود.

·        
 تناسب داشته
باشد، یعنی مقدار مصرف باید با جثه فرد،
میزان فعالیت و نوع زندگی‌اش هماهنگ شود. این تناسب باید به نحوی باشد که فرد در
هر هفته بین نیم تا یک کیلوگرم وزن کم کند.

رژیم‌هایی که انواع دارو،
جوشانده و موارد مشابه را پیشنهاد می‌کند، سطح سلامت فرد را به هیچ‌ عنوان ارتقا
نمی‌دهد، در حالی که منظور و هدف اصلی از کاهش وزن بالا بردن سطح سلامت افراد است.
بنابراین
برای کاهش وزن همانطور که فرد یکباره دچار اضافه وزن نشده است، باید در این راه
صبر و اراده داشته باشد و آهسته و پیوسته و تحت نظر کارشناسان تغذیه اقدام به کاهش
وزن کند.

 

«اعظم زمانی»، کارشناس ارشد تغذیه گروه بهبود تغذیه جامعه مرکز
بهداشت شهدای انقلاب شیراز