مسمومیت غذایی بیماری ناشی از مصرف غذا یا آب آلوده به باکتری ها یا سموم، مواد شیمیایی، ویروس ها یا انگل های آنهاست. حمل، تولید یا نگهداری نامناسب غذا یا نوشیدنی اغلب سبب آلودگی غذا می شود. پیشگیری از مسمومیت غذایی مستلزم بکارگیری بهداشت و ایمنی مواد غذایی به عنوان اجزای حیاتی و همچنین آموزش مصرف کنندگان در مورد انتخاب مراکز معتبر عرضه غذا است.

برای پیشگیری از مسمومیت غذایی توصیه می شود که  افراد به جای استفاده از مواد غذایی فله ای مانند شیر خام، از محصولات بسته بندی شده با پروانه ساخت بهداشتی سازمان غذا و دارو استفاده کنند. پخت مناسب غذا هم عامل مهمی در پیشگیری از بروز مسمومیت های غذایی است. هنگام پخت غذا باید تمام نقاط آن به خوبی پخته شود و دمای مرکزی ترین نقطه ماده غذایی باید به 70 درجه سانتیگراد برسد، بنابراین بهتر است مواد غذایی به آرامی و با درجه حرارت مناسب پخت شوند تا به اصطلاح «مغز پخت» شوند.

برای مواد خوراکی که نیاز است بیش از دو تا سه روز نگهداری شوند، افراد باید حتما از فریزر که دمای آن منفی 18 درجه سانتیگراد است، استفاده کنند .

چنانچه قرار است غذایی پس از بیرون آوردن از یخچال گرم شود، باید به مدت 10 تا 15 دقیقه با حرارت مناسب گرم شده و دمای آن به 70 درجه سانتیگراد برسد؛ به هیچ عنوان نباید غذای پخته را کنار مواد غذایی خام قرار داد، چرا که احتمال انتقال میکروب از مواد خام به پخته وجود دارد.

نکاتی در مورد پیشگیری از مسمومیت غذایی

• مسمومیت با مواد غدایی می تواند در اثر آلودگی غذا در جریان تولید فرآورده های غذایی، تهیه و نگهداری آنها ایجاد شود.
• از مصرف کنسروهایی که در قوطی آنها آثار نشت، برآمدگی و فرو رفتگی و زنگ زدگی مشاهده می شود، خودداری کنید.
• «بوتولیسم» در اثر مصرف مواد غذایی مانند سوسیس، کالباس ، کنسرو ماهی، کنسرو ذرت، کنسرو لوبیا، کشک خام و عسل طبیعی که در شرایط نامناسب و غیر بهداشتی تهیه و نگهداری شده اند ایجاد می شود.
• علایم و نشانه های بوتولیسم به صورت تاخیری (12 تا 24 ساعت پس از مصرف غذای آلوده به باکتری) و به صورت تاری دید، دوبینی، افتادگی پلک، عدم توانایی حرکتی، سختی در بلع، اختلال تکلم و یبوست ظاهر می شود.
• آیا می دانید اسهال یکی از علایم در بسیاری از مسمومیت های غذایی است؟

پیشگیری از مسمومیت های ناشی از گیاهان سمی

گیاهان سمی گیاهانی هستند که در ساختار خود دارای ترکیبات شیمیایی یا مواد فعال هستند که از طریق تماس، استنشاق یا بلعیدن می‌توانند سبب آسیب، بیماری و حتی مرگ در انسان و حیوان شوند. این ترکیبات ممکن است آلکالوئیدها، گلیکوزیدها، ساپونین‌ها، اگزالات‌ها، تاننها و غیره باشند. این ترکیبات بخشی از متابولیت‌های ثانویه گیاهان هستند و اگرچه برای انسان و حیوانات خاصی سمی هستند، اما نقش مهمی در محافظت از گیاه در برابر عوامل بیماری‌زا دارند.

سمیت گیاهان

سمیت گیاهان از گیاهی به گیاه دیگر متفاوت است و به عوامل مختلفی بستگی دارد، مانند:

• غلظت ترکیبات سمی
• نوع ترکیبات سمی
• سن گیاه
• شرایط فیزیکی محیط، مانند خاک، رطوبت و دما

نشانه های مسمومیت با گیاهان

تحریکات دستگاه گوارش، مانند تهوع، استفراغ، اسهال

ناراحتی‌های پوستی مانند درماتیت

سمیت سلولی یا آسیب به سیستم عصبی مرکزی

نارسایی تنفسی و قلبی

کودکان نسبت به بزرگسالان نسبت به مواد سمی حساس‌تر هستند و علائم مسمومیت را سریع‌تر نشان می‌دهند.

پیشگیری از مسمومیت با گیاهان

از تماس با گیاهان ناشناخته و سمی در فضاهای باز پرهیز کنید.

اگر در معرض یک گیاه سمی قرار گرفتید، اقدامات زیر را انجام دهید:

• فوراً پوست خود را با آب و صابون بشویید.
• زیر ناخن‌های خود را با برس تمیز کنید.
• برای کاهش خارش و تاول، کمپرس مرطوب، لوسیون کالامین یا کرم هیدروکورتیزون را روی پوست خود بمالید.
• مصرف آنتی‌هیستامین نیز می‌تواند به تسکین خارش کمک کند.
• اگر واکنش آلرژیک شدید مانند تورم یا تنگی نفس دارید یا در گذشته واکنش شدید داشته‌اید، سریعاً خود را به مرکز درمانی برسانید.
• در صورت بلعیدن قسمت های مختلف یک گیاه مانند میوه، دانه و برگ آن توسط کودکان حتمآ با مرکز اطلاع رسانی داروها و سموم با شماره 1490 تماس حاصل نمایید.
• سعی کنید نام گیاهان موجود در محیط کار و زندگی خود را بدانید، تا در موارد بروز مسمومیت به گروه پزشکی اطلاع دهید.
• مسمومیت با گیاهانی مانند خرزهره، دیفن باخیا، گل انگشتانه، آزالیا، شوکران و کرچک می تواند کشنده باشد. در صورت وقوع  مسمومیت با این گیاهان بیمار را در اسرع وقت به نزدیکترین مرکز درمانی منتقل کنید.
• کنجکاوی ذاتی کودکان زیر 5 سال و وجود جذابیت در شکل و رنگ بخش های مختلف یک گیاه سمی منجر به بلعیده شدن آن توسط کودک می شود.

پس خانواده ها می توانند در مورد نحوه صحیح نگهداشت داروها و امحاء داروهای تاریخ گذشته با داروسازان یا با شماره تلفن سامانه 190 پاسخگویی وزارت بهداشت، داخلی «3» واحد دارو، داخلی«1» نزدیکترین شهر، داخلی «2» اطلاعات دارویی، مشورت کنند. 

دکتر «پیمان رمضانی»؛رییس اداره صدور پروانه های بهداشتی مدیریت غذا معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی شیراز