واکنش عمومی در طول یک حادثه هسته‌ای باید متناسب با شدت وضعیت و بر اساس طبقه‌ بندی ‌های اضطراری رسمی باشد؛ این رویکرد فاز به فاز، امکان پاسخگویی مؤثر و کاهش خطرات را فراهم می ‌آورد.

الف) فاز تهدید به حمله و آمادگی اولیه

هیچ حمله ای صورت نگرفته و فقط تهدید به حمله وجود دارد.

اقدامات اجرایی:

دریافت اطلاعات از منابع رسمی و معتبر: پیگیری اخبار و دستورالعمل ‌ها از طریق رادیو، تلویزیون و شبکه ‌های اجتماعی رسمی مقامات محلی و ملی

حفظ آرامش و جلوگیری از وحشت: درک فازبندی و طبقه‌ بندی ‌های اضطراری به مردم کمک می‌ کند تا بدانند که در این فاز، خطر فوری برای عموم وجود ندارد؛ این دانش می ‌تواند به حفظ آرامش کمک کرده و از واکنش‌ های غیرضروری جلوگیری کند.

حمایت از همسایگان و گروه ‌های آسیب‌پذیر: تشویق به بررسی وضعیت همسایگان، به ‌ویژه سالمندان، افراد دارای معلولیت، یا کسانی که ممکن است به کمک نیاز داشته باشند و اطمینان از آگاهی آنها از توصیه‌ های آمادگی.

آمادگی‌ های اولیه در منزل: اطمینان از تکمیل کیت اضطراری و بررسی موجودی آب و غذا.

ب) فاز حمله به بخش‌ های غیر اتمی

در این فاز، حمله به تأسیسات صورت گرفته اما بخش‌ های هسته ‌ای هدف قرار نگرفته ‌اند و انتظار انتشار رادیو اکتیو وجود ندارد.

اقدامات اجرایی:

پیگیری مداوم هشدارهای رسمی: مردم باید به طور مداوم به رادیو یا تلویزیون (شبکه خبر) گوش دهند و هشدارهای اضطراری را دنبال کنند، به ‌ویژه اگر در فاصله  نزدیک به نیروگاه قرار دارند.

عدم تماس با اورژانس برای اطلاعات: از تماس با 110 یا 115 و یا خود نیروگاه برای کسب اطلاعات خودداری شود.

آرامش خود را حفظ کرده و تنها به دستورالعمل ‌های رسمی عمل کنند.

آماده ‌باش برای اقدامات احتمالی: در این فاز، مقامات ممکن است شروع به آماده ‌سازی برای اقدامات حفاظتی مانند جابجایی یا پناه گرفتن در محل کنند؛ مردم باید هوشیار باشند و برای این اقدامات آماده شوند.

پناه گرفتن در محل: اگرچه انتشار رادیو اکتیو انتظار نمی ‌رود، اما ممکن است به دلیل آسیب به زیرساخت‌ ها یا وضعیت امنیتی، دستور پناه گرفتن در محل صادر شود؛ در این صورت، باید در داخل ساختمان‌ های محکم یا اتاق امن منزل پناه گرفت.

در صورت پناه گرفتن در محل، فن ‌ها، سیستم‌ های تهویه مطبوع و واحدهای گرمایشی که هوای بیرون را به داخل می‌ آورند، باید خاموش شوند و پنجره ‌ها و درها نیز باید بسته شود.

ج) فاز حمله به بخش‌ های هسته ‌ای و انتشار رادیو اکتیو مختصر

در این فاز، تأسیسات هسته‌ ای هدف قرار گرفته و انتشار رادیو اکتیو، هرچند مختصر، فقط محدود به داخل سایت رخ داده است.

اقدامات اجرایی:

«وارد شوید، بمانید، گوش دهید» (Get Inside, Stay Inside, Stay Tuned): این سه عبارت، راهنمای اصلی عمل در این فاز هستند.

وارد شوید (Get Inside): بلافاصله وارد نزدیک ‌ترین ساختمان محکم یا اتاق امن منزل شوید و از پنجره ‌ها فاصله بگیرید؛ هرچه دیوار بیشتری بین شما و بیرون باشد، محافظت بیشتری در برابر تشعشع خواهید داشت؛ ساختمان ‌های آجری یا بتنی بهترین پناهگاه ‌ها هستند؛ اتومبیل ‌ها محافظت خوبی در برابر مواد رادیو اکتیو ارائه نمی ‌دهند.

بمانید (Stay Inside): در داخل ساختمان بمانید، مگر اینکه مقامات دستور دیگری بدهند؛ پناه گرفتن در محل ممکن است طولانی شود و حتی چند روز ادامه داشته باشد، زیرا سطح تشعشع به تدریج کاهش می‌ یابد و بر اساس سنجش میزان اشعه توسط کارشناسان اعلام خواهد شد؛ فن‌ ها، سیستم ‌های تهویه مطبوع و واحدهای گرمایشی که هوای بیرون را به داخل می‌ آورند، باید خاموش شوند؛ پنجره ‌ها و درها نیز باید بسته شوند و حیوانات خانگی نیز باید در داخل بمانند.

گوش دهید (Stay Tuned): به دستورالعمل ‌های مقامات واکنش اضطراری گوش دهید؛ مقامات اطلاعات به ‌روز را از طریق تلویزیون، رادیو و شبکه ‌های اجتماعی رسمی منتشر خواهند کرد.

عدم ترک پناهگاه برای آوردن کودکان: والدین و مراقبان نباید برای آوردن کودکان خود از مدارس یا مهد کودک‌ ها، پناهگاه را ترک کنند؛ این مراکز برنامه ‌هایی برای نگهداری ایمن کودکان دارند و تلاش برای رسیدن به آنها می ‌تواند شما و فرزندانتان را در معرض سطوح خطرناک تشعشع قرار دهد؛ اتحاد مجدد باید در زمان امن‌ تر صورت گیرد.

د) فاز انتشار رادیو اکتیو به بیرون از محوطه سایت

در این فاز، انتشار رادیو اکتیو به بیرون از سایت رخ داده است و ممکن است نیاز به اقدامات حفاظتی گسترده ‌تری مانند تخلیه یا پناه گرفتن طولانی ‌مدت باشد.

اقدامات اجرایی:

پیروی از دستورالعمل ‌های تخلیه: اگر دستور تخلیه صادر شد، مردم باید به دقت به دستورالعمل ‌های مقامات در مورد مسیرهای تخلیه، پناهگاه ‌ها و فرایندها گوش دهند؛ اطلاعات در مورد زمان ایمن برای خروج و مقصد از طریق رادیو یا پیامک و سایر کانال های معتبر رسمی که پس از انفجار هسته‌ای نیز کار می‌ کنند، در دسترس خواهد بود.

تخلیه (Evacuation): در صورت دستور تخلیه، آرامش خود را حفظ کرده و عجله نکنید؛ اقلام ضروری (لباس، لوازم پزشکی، مدارک مهم، لوازم شخصی، لوازم کودکان و حیوانات خانگی) را برای چند روز جمع‌ آوری کنید.

تاکید بر استفاده از وسایل نقلیه عمومی است که برای این کار آماده شده اند و نباید با خودروی شخصی به تخلیه اقدام نمود(ازدحام و انسداد مسیر)؛ اما در صورتی که وسایل نقلیه عمومی نبود و با خودرو شخصی اقدام به تخلیه شد، پنجره‌های خودرو را بسته نگه دارید و تهویه هوا از بیرون به داخل ماشین را ببندید و مسیر تخلیه مشخص شده را دنبال کنید؛ مستقیماً به اماکن تعیین شده بروید؛ در آنجا کارشناسان به شما در یافتن غذا، سرپناه و در صورت لزوم، یافتن سایر اعضای خانواده کمک خواهند کرد.

اگر در طول انتشار رادیو اکتیو در فضای باز بودید یا فکر می‌کنید مواد رادیو اکتیو روی بدن شما قرار گرفته است، باید بلافاصله خودآلودگی‌ زدایی کنید.

برداشتن لایه بیرونی لباس می‌ تواند تا 90 درصد مواد رادیو اکتیو را از بدن حذف کند؛ این کار باید با دقت انجام شود تا گرد و غبار رادیو اکتیو پخش نشود؛ از لمس چشم ‌ها، بینی و دهان خودداری کنید؛ لباس ‌های آلوده را در یک کیسه 2 لایه پلاستیکی یا ظرف دربسته قرار داده و از افراد و حیوانات خانگی دور نگه دارید.

در صورت امکان، دوش آب گرم بگیرید و با صابون و آب فراوان به آرامی خود را بشویید؛ موها را با شامپو بشویید؛ از مالش یا خراشیدن پوست خودداری کنید؛ اگر نمی‌ توانید دوش بگیرید، از دستمال مرطوب یا پارچه تمیز و مرطوب برای پاک کردن صورت در ابتدا، سپس دست ها و قسمت هایی که با لباس پوشیده نبوده است، استفاده کنید؛ آب ولرم برای شست و شو ترجیح داده می ‌شود، زیرا آب سرد می‌ تواند منافذ پوست را ببندد و آلودگی را ثابت کند، در حالی که آب داغ می ‌تواند منافذ را باز کند و آلودگی را به عمق پوست ببرد؛ اگر صابون در دسترس نیست زمان را برای پیدا کردن صابون از دست ندهید و هرچه سریع تر با آب ولرم تنها بدن را شست و شو دهید؛ پس از شست و شو، لباس ‌های تمیز بپوشید.

غذاها و نوشیدنی‌ هایی که در ظروف دربسته (کنسرو، بطری، جعبه) قرار دارند یا از قبل در داخل ساختمان بوده‌ اند، برای مصرف ایمن هستند.

اگر بسته‌ بندی غذا یا نوشیدنی در فضای باز بوده است، قبل از مصرف آن را با یک پارچه مرطوب یا دستمال تمیز پاک کنید؛ دستمال‌ های استفاده شده را در یک کیسه 2 لایه پلاستیکی دربسته قرار داده و از افراد و حیوانات خانگی دور نگه دارید.

تا زمانی که مقامات اعلام نکنند، از مصرف سبزیجات و میوه باغچه یا غذاها و مایعات روباز که در فضای باز بوده‌ اند، خودداری کنید.

آب بطری تنها منبع آبی است که تا زمان آزمایش توسط مقامات، عاری از آلودگی است؛ جوشاندن آب لوله‌ کشی مواد رادیو اکتیو را از بین نمی ‌برد، اما می ‌تواند میکروب‌ ها را از بین ببرد؛ آب لوله‌ کشی برای شست و شو و تمیز کردن (از جمله خودآلودگی ‌زدایی) ایمن است، مگر اینکه مقامات خلاف آن را اعلام کنند؛ در صورت تایید آلودگی آب شهری، می توان از آب بطری استفاده نمود.

هرگز پتاسیم یدید (KI) را مصرف نکنید یا به دیگران ندهید، مگر اینکه به طور خاص توسط مقامات بهداشت یا تیم بحران قبلا توصیه شده باشد.

KI یک نوع ید غیر رادیو اکتیو است که می‌ تواند به جلوگیری از جذب ید رادیو اکتیو توسط غده تیروئید کمک کند؛ تیروئید نمی‌ تواند بین ید پایدار (KI) و ید رادیو اکتیو تمایز قائل شود؛ بنابراین، مصرف KI، تیروئید را با ید پایدار اشباع کرده و از جذب ید رادیو اکتیو جلوگیری می ‌کند.

محدودیت‌های مهم KI

فقط در برابر ید رادیو اکتیو محافظت می ‌کند و نه سایر انواع مواد رادیو اکتیو.

تنها از تیروئید محافظت می ‌کند و نه سایر قسمت‌ های بدن.

بیشترین اثربخشی آن زمانی است که مدت کوتاهی قبل یا بلافاصله پس از مواجهه با ید رادیو اکتیو مصرف شود (در 24 ساعت قبل یا 4 ساعت پس از مواجهه).

پایش سلامت بلندمدت برای جمعیت‌ های در معرض خطر، به ویژه برای تشخیص زودهنگام سرطان تیروئید و سایر عوارض مرتبط با تشعشع، حیاتی است؛ این پایش‌ ها باید شامل غربالگری منظم و دسترسی به مراقبت ‌های پزشکی تخصصی باشد.

مهندس «علیرضا عباسی» کارشناس ارشد مهندسی بهداشت محیط