اتوکلاو وسیله‌ای برای استریل کردن ابزار پزشکی، دندانپزشکی و آزمایشگاهی است که در فشار و دمای بالا و با استفاده از بخار آب عملیات استریلیزاسیون در آن انجام می گیرد. اتوکلاو در یک محفظه بسته در دمای بالای ۱۰۰ درجه سانتیگراد است که آب را به بخار تبدیل می کند. در صورت استاندارد نبودن این دستگاه پر کاربرد، خطرات فراوانی ایجاد می شود که در همین راستا نیاز است ترکیبی از تجهیزات ایمنی و اعمال ایمنی مورد توجه قرار گیرد.

اقدامات ایمنی هنگام کار با اتوکلاو

• قبل از شروع چرخه دستگاه از بسته بودن درب اتوکلاو و قفل بودن آن اطمینان یابیم.
• برای جلوگیری از بروز حوادث احتمالی، مسوولیت راه اندازی اتوکلاو و مراقبت روزمره آن باید به افراد آموزش دیده محول شود.
• قبل از هر بار استفاده از اتوکلاو، درون آن را  از نظر وجود هرگونه شی باقی مانده بررسی کنیم.
• برای کار با دستگاه اتوکلاو باید از تجهیزات حفاظت فردی مناسب مانند: روپوش کار، دستکش های مقاوم در برابر حرارت، عینک ایمنی و موارد موردنیاز دیگر بر اساس نوع فعالیت، استفاده کنیم.
• هنگامی که دستگاه در حال کار کردن است، از گذاشتن یا خارج کردن وسایل اجتناب کنیم.
• هنگام روشن بودن دستگاه و اتصال آن به پریز از تمیز کردن آن بپرهیزیم.
• تا زمانی که اجسام به طور کامل سرد نشده است، از برداشتن آنها از داخل دستگاه خودداری شود.
• برای حمل اجسام برنده و داغ از گیره و انبر استفاده شود.
• از دستکش عایق در برابر حرارت برای بیرون آوردن اشیای داغ استفاده شود.
• از اتوکلاو کردن مواد خورنده، حلال ها، مواد فرار و مواد پرتوزا خودداری شود.
• برای قرار دادن اشیاء درون اتوکلاو از ظروف مقاوم در برابر حرارت مانند شیشه بروسیلیکاتی، پلاستیک از جنس پلی پروپیلین و پلی کربن و فولاد زنگ نزن استفاده شود.
• برای جلوگیری از مخاطرات احتمالی یک برنامه منظم شامل بازرسی محفظه ها و درب ها وجود داشته باشد.
• از شل و سفت کردن پیچ های محکم کننده درب اتوکلاو در هنگام کار، خودداری شود.
• از مهر و موم کردن ظروف داخل اتوکلاو خودداری کنیم. زیرا افزایش فشار داخل اتوکلاو می تواند سبب انفجار شود.( مگر اینکه فرآیند خاصی برای ظروف مهر و موم شده طراحی شده باشد.)
• در صورت خارج شدن آب از زیر اتوکلاو از باز کردن درب آن جلوگیری شود. خرابی تجهیزات و گرفتگی پورت های تخلیه می تواند باعث جمع شدن آب داغ شود و خطر سوختن به همراه داشته باشد.
• هرگونه مواد ریخته شده یا مایعات را به طور فوری تمیز کنیم تا از وقوع حوادث ناشی از لغزش و سر خوردن جلوگیری شود.
• هر گونه جراحت یا حادثه را به مسوولان ایمنی گزارش دهیم.
• دستگاه اتوکلاو را  در محیطی قرار دهیم که دارای تهویه مناسبی باشد تا گرما و رطوبت ایجاد شده در حین استریلیزاسیون باعث صدمه به کاربر نشود.
• فضای قرارگیری دستگاه باید به اندازه کافی بزرگ باشد تا دستگاه به درستی کار کند، کف محیط نیز باید نسبت به رطوبت و گرما مقاوم باشد.
• برای خاموش کردن حریق های ایجاد شده در اثر اتوکلاو، از خاموش کننده های CO2  استفاده شود.

«مهندس عارفه یزدی»، کارشناس اداره HSE دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز