هورمون های تیروئید در
تنظیم متابولیسم بیشتر
سلول های بدن
و همچنین در
رشد و نمو
فیزیکی و تکامل
سیستم عصبی انسان
و حیوانات نقش حیاتی
دارند. اهمیت بیولوژیکی
ید شرکت در
ساختمان هورمون های
تیروئید است. کمبود
ید عملکرد تیروئید
را دچار اختلال کرده و
بر حسب اینکه
این کمبود در
چه زمانی و با چه
شدتی رخ دهد، کمبود آن،
عوارض و تغییرات
ایجاد شده را تحت
عنوان اختلال های ناشی
از کمبود ید
تقسیم بندی می
کنند.

ید به عنوان یک
ریزمغذی نقش
حیاتی در بقای انسان
بازی می کند.
این عنصر کمیاب
برای رشد و
نمو فرد، به ویژه
رشد و تکامل
عصبی روانی جنین
در طول زندگی داخل
رحمی و تا
دو سال پس
از تولد موردنیاز
است. کمبود یدیه کمک
ایجاد اختلال در
رشد و تکامل
مغز، میلیون ها نفر از
جمعیت جهان را
در معرض خطر
قرار داده است.

از عوارض کمبود ید می توان به موارد زیر اشاره کرد که با
توجه به شدت کمبود بروز می کند:

در دوران بارداری: افزایش خطر
سقط جنین در
مادر باردار، زایمان زودرس،
اختلال رشد مغزی جنین، تولد نوزاد مبتلا به عقب ماندگی شدید مغزی و جسمی، ناشنوایی
و لالی

در دوران کودکی:
عقب ماندگی ذهنی و تاخیر رشد اندام های حرکتی، نارسایی یا توقف رشد بدنی و ناتوانی
جسمی، اختلالات عضلانی و فلج اعصاب، اختلال تکلم و اختلال شنوایی، کم کاری تیروئید،
اختلال در قدرت یادگیری
و افت تحصیلی و کاهش ضریب هوشی. در کودکان
دبستانی کمبود ید با اختلال شناختی همراه است.

در نوجوانی: گواتر، کم کاری
تیروئید، عقب ماندگی رشد روانی و جسمانی

در افراد بزرگسال:
گواتر، خستگی زودرس و کاهش کارایی

منابع غذایی ید

ید، در شکل
طبیعی خود در
آب دریاها، گیاهان
آبزی، برخی از
مواد معدنی و
خاک وجود دارد.
در مواد غذایی و آب آشامیدنی نیز در مقادیر متفاوتی یافت
می شود. بهترین منابع غذایی
ید، غذاهای دریایی به
ویژه آبزیان ساکن
آب های شور
است. غذاهای دریایی به
ویژه ماهی های آب شور غنی ترین منابع ید محسوب می شود. البته به دلیل مصرف
کم این غذاها
در رژیم غذایی،
اغلب ید موردنیاز
بدن به این شیوه تأمین
نمی شود. محتوای ید شیر گاو و تخم
مرغ بستگی به ید موجود در غذای حیوان و محتوای ید سبزی ها نیز بستگی به مقدار ید
خاکی که در آن رشد کرده است، دارد.

ید به طور
طبیعی در آب
و خاک وجود
دارد. اگر خاک منطقه
ای دچار کمبود
ید باشد، محصولات
غذایی آن منطقه
نیز از نظر
این ماده مغذی
فقیر است و
حتی مصرف مداوم
آنها نیز نمی
تواند نیاز بدن
به ید را
برطرف کند. در
کشور ما نیز
به دلیل کمبود
ید در آب
و خاک، محصولات گیاهی
و حیوانی از ید
کافی برخوردار نیستند.

کمبود ید در بسیاری از کشورها با استفاده از مصرف نمک ید
دار ریشه کن شده است. با این وجود، مردم ساکن در بسیاری از نواحی دنیا و مناطق
کوهستانی به علت محتوای پایین ید خاک مورد استفاده برای کشت محصولات، هنوز دریافت
ید پایینی دارند. کمبود ید به ویژه در مناطق
کوهستانی و نواحی که در آنجا مواد گواتروژن زیادی مصرف می شود ممکن است وجود داشته
باشد. به ویژه در صورتی که به دنبال افزایش نیاز به هورمون های تیروئیدی باشد، به
عنوان مثال در زنان در دوران بلوغ، بارداری و شیردهی.

گواتروژن ها که به طور طبیعی در غذاها وجود دارند، می
توانند با ممانعت از برداشت ید از خون توسط سلول های تیروئیدی، ایجاد کمبود ید و
در حالت شدیدتر، گواتر کنند.

مواد غذایی حاوی گواتروژن ها عبارتند از کلم، شلغم، دانه
کلزا (از گیاه کلزا)، بادام زمینی، سیب زمینی شیرین و سویا. خوب است بدانیم گواتروژن
ها در اثر حرارت یا پختن غیرفعال می شوند.

بسیاری از این گواتروژن ها اهمیت بالینی چندانی ندارند،
مگر اینکه در مقادیر زیاد مصرف شود یا در صورتی که هم زمان کمبود ید با سلنیوم
وجود داشته باشد./ا.کشاورزی

«مریم مهارت» مدیرگروه بهبود تغذیه جامعه معاونت بهداشت
دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز