کتاب‌خوانی یکی از مؤثرترین راه‌های رشد فردی و اجتماعی است که علاوه بر افزایش آگاهی، قدرت تحلیل، خلاقیت و مهارت‌های ارتباطی انسان را تقویت می‌کند. ترویج فرهنگ مطالعه، زمینه‌ساز توسعه فکری جامعه و ارتقای کیفیت زندگی افراد است. کتابخوانی نه تنها به معنای خواندن متون است، بلکه شامل اشتیاق و گرایش به مطالعه برای توسعه فردی و اجتماعی است.

افزایش دانش و آگاهی، تقویت تفکر انتقادی، پرورش خلاقیت، کاهش استرس و بهبود سلامت روان، تقویت مهارت‌های زبانی و ارتباطی و ایجاد همدلی و درک متقابل از جمله مزایای فرهنگ کتابخوانی هستند.

ترویج فرهنگ کتابخوانی، نیازمند تلاش‌های سازمان‌یافته از سوی نهادهای دولتی، آموزشی، فرهنگی، رسانه‌ها و خانواده‌ها است. راهکارهایی مانند دسترسی آسان به کتاب، برنامه‌های تشویقی، آموزش و پرورش، نقش خانواده، رسانه‌ها و محیط‌ های کار در این زمینه مؤثرند. از طرفی سواد سلامت نیز مجموعه‌ای از مهارت‌ها و دانش‌هایی است که افراد را قادر می‌سازد تا اطلاعات سلامت را بیابند، درک کنند، ارزیابی کنند و به کار گیرند تا تصمیمات آگاهانه در زمینه حفظ و ارتقای سلامت خود و جامعه اتخاذ کنند.

سواد سلامت بر اساس تعاریف معتبر مانند WHO و مدل‌های رایج معمولاً ۴ بُعد اصلی دارد:

دسترسی: توانایی پیدا کردن و به‌دست آوردن اطلاعات و خدمات سلامت

درک: توانایی فهمیدن اطلاعات سلامت، توصیه‌های پزشکی و پیام‌های بهداشتی

ارزیابی: توانایی سنجش اعتبار و درست‌بودن اطلاعات سلامت (مثلاً تشخیص شایعه از واقعیت)

به‌کارگیری: توانایی استفاده از اطلاعات سلامت برای تصمیم‌گیری و عمل درست در زندگی روزمره

بعضی منابع، ارتباط مؤثر با نظام سلامت را هم به‌عنوان بُعد پنجم ذکر می‌کنند، اما در آموزش‌های رسمی و عمومی معمولاً همان ۴ بُعد اصلی مبنا قرار می‌گیرد.

سطح سواد سلامت در یک جامعه، تأثیر مستقیمی بر شاخص‌های کلان سلامت، از جمله میزان بیماری‌ها، کیفیت زندگی و هزینه‌های نظام سلامت دارد.

فرهنگ کتابخوانی و سواد سلامت، دو مفهوم به هم وابسته، مکمل و تقویت‌کننده یکدیگرند. فرهنگ کتابخوانی بستر و زیرساخت لازم برای رشد و شکوفایی سواد سلامت را فراهم می‌کند. به این صورت که

1. دسترسی و جستجوی اطلاعات سلامت را آسان‌تر می‌کند.
2.  مهارت‌های پردازش و درک اطلاعات را تقویت می‌کند.
3. تفکر انتقادی را برای ارزیابی اطلاعات سلامت توسعه می‌دهد.
4.  آگاهی نسبت به پیشگیری و سبک زندگی سالم را افزایش می‌دهد.
5. اضطراب را کاهش داده و به مدیریت بیماری‌ها کمک می‌کند.
6. مهارت‌های ارتباطی با متخصصان سلامت را تقویت می‌کند.
7. افراد را برای مشارکت در تصمیم‌گیری‌های سلامت توانمند می‌سازد.

بنابراین فرهنگ کتابخوانی و سواد سلامت، دو مؤلفه جدایی‌ناپذیر و هم‌افزا در ساختن جامعه‌ای سالم، آگاه و توانمند هستند.سرمایه‌گذاری در ترویج کتابخوانی، در واقع سرمایه‌گذاری در سلامت و بالندگی جامعه است و گسترش هر دو فرهنگ، می‌توان شاهد جامعه‌ای بود که در آن افراد، نه تنها از نظر جسمی سالم‌تر، بلکه از نظر ذهنی آگاه‌تر، پرسشگرتر و قادر به مشارکت مؤثر در ارتقای سلامت جمعی خود باشند.                                  

«الهام حسامی»؛ کارشناس آموزش و ارتقای سلامت معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز