دستگاه ادراری شامل دو کلیه، دو حالب (لوله انتقال ادرار از کلیه به مثانه)، مثانه و مجرای خروجی ادرار است. کلیه ها در پهلوها و سمت پشت قرار دارد. از هر کلیه یک حالب خارج و به مثانه مرتبط می شود. مثانه عضوی عضلانی است که در جلوی رحم قرار گرفته است. به دلیل کوتاهی مجرای ادراری در زنان، احتمال ابتلا به عفونت های ادراری افزایش می یابد.

تغییرات دستگاه ادراری در هنگام بارداری

بارداری بر عملکرد و ساختمان دستگاه ادراری تأثیر می گذارد. یکی از تغییرات، گشاد شدن مجاری ادرار است که این امر موجب باقی ماندن ادرار در مجرا می شود و فرد را برای ابتلا به بیماری مستعد می کند. در اوایل بارداری به علت تغییرات هورمونی و در اواخر بارداری به دلیل بزرگ شدن رحم و فشار روی مثانه، دفعات ادرار کردن بیشتر می شود که اگر با علائم دیگری مانند سوزش ادرار همراه نباشد، طبیعی است.

راه تشخیص بیماری

راه تشخیص بیماری، آزمایش، تجزیه و کشت ادرار است که به طور معمول دو بار در بارداری (در هفته های 6 تا 10 حاملگی و تکرار آن در یکی از هفته های 24 تا 30 حاملگی) انجام می شود. در برخی افراد با وجود علائمی مانند سوزش ادرار، کشت ادرار منفی است که این گروه نیز لازم است ضمن معاینه پزشک و ماما برای بررسی بیشتر، در صورت نیاز دارو دریافت کنند.

علائم بیماری

در عفونت مثانه بیمار نشانه هایی مانند سوزش ادرار، درد هنگام ادرار کردن، درد زیر دل، تکرر ادرار و احساس سریع دفع ادرار (به طوری که فرد به محض احساس دفع ادرار نمی تواند از خروج آن به طور ارادی جلوگیری کند) مشاهده می شود.

در عفونت کلیه، علاوه بر این علائم، بیمار از درد پهلوها، تب، لرز، تهوع و استفراغ نیز شکایت دارد.

عوارض بیماری

عفونت ادراری در دوران بارداری و پس از زایمان برای مادر خطرناک است. از عوارض آن در بارداری ایجاد دردهای زودرس زایمانی و تولد نوزاد نارس و کم وزن است. در عفونت کلیه، مادر نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد. بنابراین در صورت بروز هر یک از علامت ها، باید به سرعت نسبت به ارجاع مادر به پزشک اقدام شود.

توصیه های بهداشتی

رعایت موارد زیر برای پیشگیری از ابتلا به عفونت ادراری ضروری است:

• به منظور تخلیه کامل ادرار از مثانه بهتر است که در هنگام ادرار کردن، فرد به طرف جلو خم شود.
• لباس زیر باید از جنس نخ باشد و روزانه تعویض شود.
• از پوشیدن لباس زیر تنگ و نایلونی که با افزایش رطوبت و گرما زمینه را برای رشد میکروب فراهم می کند، اجتناب شود.
• ادرار را به طور مرتب تخلیه و از نگه داشتن طولانی مدت ادرار پرهیز شود.
• برخی مادران به دلیل تکرر ادرار در بارداری، مصرف مایعات را محدود می کنند، اما این کار نادرست است و روزانه بایستی دست کم 2 تا 3 لیتر آب و مایعات (8 تا 12 لیوان) مصرف شود.
• توصیه می شود قبل از خوابیدن فرد ادرار کند.
• مصرف ماست و میوه های ترش مزه مانند لیمو با اسیدی شدن ادرار امکان رشد میکروب را کاهش می دهد.
• پس از زایمان نیز لازم است مثانه به طور مرتب خالی شود و روزانه نیز حمام شود.
• ممکن است برای انجام زایمان طبیعی از برش و بخیه استفاده شده باشد (اپی زیاتومی) و به دنبال آن احساس سوزش ادرار و ناراحتی در هنگام ادرار کردن در محل بخیه ها وجود دارد که به تدریج بهبود می یابد.

در صورت تشخیص عفونت در ادرار بدون علامت بالینی، باید برای درمان به پزشک مراجعه شود.

«الهام حسامی»، کارشناس مسوول بهداشت مادر و کودک معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز