تغذیه صحیح از ارکان زندگی سالم است و در برخی از دوران های زندگی از جمله بارداری و شیردهی از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ همچنین تعادل و تنوع بین مواد غذایی نقش بسیار مهمی در سلامت مادر و جنین دارد.

جنین در حال رشد از نظر مواد غذایی وابسته به مادر است و مواد مغذی لازم را ممکن است از غذای مصرفی مادر و یا ذخیره بدن مادر به دست آورد؛ علاوه بر این، تغذیه داخل رحمی به ویژه از نظر رشد سیستم عصبی و کلیوی که در اواخر دوران بارداری کامل می شود، در مواجهه با کمبودهای تغذیه ای در دوران جنینی، می تواند باعث عوارض جبران ناپذیری پس از تولد نوزاد شود. 

معیارهای وزن گیری مناسب و نامناسب در مادران باردار

بهترین معیار برای قضاوت در مورد وزن گیری مناسب در طی دوران بارداری، استفاده از جدول و نمودار وزن گیری مادران باردار است و به هر دلیل که وزن گیری مادر باردار در هر یک از گروه های (کم وزن، طبیعی، اضافه وزن یا چاق) بر اساس جدول و نمودار وزن گیری پیشرفت نکند، وزن گیری نامناسب گفته می شود.

وزن گیری نامناسب به دو شکل قابل مشاهده است؛ وزن گیری کمتر از حد انتظار و وزن گیری بیش از حد انتظار که در هر دو حالت بسیار مهم است که علت زمینه ای وزن گیری نامناسب بررسی و پیگیری شود. 

مهمترین عواملی که سبب وزن گیری نامناسب مادر در دوران بارداری می شود

• دسترسی ناکافی به برخی از گروه های غذایی به دلایل مشکلات مختلف از قبیل مشکلات اقتصادی و درآمد ناکافی خانواده
• عادات غذایی نامناسب و پیروی از رژیم های غذایی خاص (کم خوری، رژیم درمانی و یا خرافات غذایی)
• تهوع و استفراغ دوران بارداری
• ابتلا به بیماری های زمینه ای یا سابقه ابتلا به آنها مانند بیماری های قلبی عروقی، دیابت و موارد مشابه
• ابتلا به اختلالات روانی و افسردگی
• مصرف زیاد و غیر عادی مواد خوراکی و غیر خوراکی (ویار حاملگی و پیکا)
• حجم زیاد کار روزانه و استراحت ناکافی

 توصیه های مهم تغذیه ای برای داشتن وزن گیری مناسب مادر در دوران بارداری

• تنوع و تعادل در برنامه غذایی روزانه و استفاده از پنج گروه غذایی اصلی
• استفاده از دست کم سه گروه غذایی اصلی در هر وعده غذایی
• استفاده از نان های سبوس دار مانند سنگک و بربری به جای نان های سفید تا حد امکان
• مصرف برنج به صورت کته یا دمی به همراه حبوبات و به طور کلی مخلوط غلات و حبوبات مانند عدس پلو، لوبیا پلو، عدسی و یا خوراک لوبیا با نان که پروتئین مناسبی را برای مادر باردار تأمین می کند.

• استفاده از انواع میوه های تازه فصلی و میوه های خشک مانند کشمش، خرما، توت خشک، انجیر خشک، برگه هلو، زرد آلو یا آلوی خشک به عنوان میان وعده توصیه می شود.
• سبزی هایی که به شکل خام خورده می شود، باید قبل از مصرف به دقت شسته و ضد عفونی شود؛ همچنین از قرار دادن سبزی در معرض هوا یا نور خورشید و پختن طولانی مدت، به ویژه در ظروف درباز و همراه آب زیاد و دور ریختن آب آن که سبب از بین رفتن ویتامین های موجود در سبزی ها می شود، باید خودداری شود.
• روزانه سبزی و صیفی تازه مانند کاهو، گوجه فرنگی، خیار و هویج به عنوان میان وعده و سبزی های خام (سبزی خوردن) و یا پخته و یا سالاد همراه غذا مصرف شود.
• کشک یک منبع غنی از پروتئین، کلسیم و فسفر است و در مناطقی که کشک تازه در دسترس است، توصیه می شود همراه با غذاهایی مانند آش و بادمجان، به صورت جوشیده استفاده شود.
• اگر مصرف شیر سبب ایجاد نفخ و مشکل گوارشی می شود، توصیه می شود معادل آن از ماست یا پنیر استفاده شود.
• انواع مغزها مثل پسته، بادام، گردو و فندق منابع خوب پروتئین و آهن است و بهتر است به عنوان میان وعده، از نوع خام این مغزها که نمک کمتری دارد استفاده شود.

«نسیم بهادری»، کارشناس واحد بهبود تغذیه جامعه مرکز بهداشت شهدای انقلاب