بسیاری از مردم در مراحل مختلفی از زندگی خود اضطراب را
تجربه کرده ‌اند. در واقع اضطراب واکنش بسیار عادی نسبت به رویدادهای استرس‌ زای
زندگی مانند تغییر محل زندگی، تغییر شغل یا مشکلات مالی است. با این وجود،
اگر علایم استرس و اضطراب طولانی‌ تر از رویدادهایی باشد که باعث ایجاد آن شده ‌اند
و در زندگی شخص نیز ایجاد اختلال کند، بروز علایم استرس و اضطراب می‌ تواند ناتوان‌کننده
باشد؛ اما می‌توان علت های اضطراب را با کمک مناسب از متخصص پزشکی تشخیص داد و
مدیریت کرد. 

 

در این راستا تشخیص زودرس علایم استرس و اضطراب بسیار مهم
است که در این مطلب، یازده مورد از نشانه های استرس و اضطراب و همچنین روش‌های
کاهش اضطراب را با هم دنبال می کنیم.

1-     نگرانی مفرط

یکی از شایع ‌ترین علایم استرس و اضطراب، وجود نگرانی مفرط
است. نگرانی مرتبط با استرس و اضطراب به رویدادهای ایجاد کننده آن مربوط
نیست و به طور طبیعی در پاسخ به شرایط عادی و روزمره رخ می‌دهد. با در نظر
گرفتن معیارهای تشخیص علایم استرس و اضطراب فراگیر، این نوع نگرانی باید در بیشتر
روزها و دست کم به مدت 6 ماه رخ دهد و کنترل آن نیز دشوار باشد تا بتوان آن را از
علائم اختلال به شمار آورد.

همچنین این نگرانی ‌ها بسیار شدید هستند و متمرکز شدن و
انجام وظایف روزانه را نیز دشوار می سازد. افراد زیر 65 سال به ویژه
آنهایی که مجرد هستند، وضعیت اقتصادی اجتماعی پائین ‌تری دارند و دارای عوامل
استرس ‌زای زندگی هستند، بیشترین ریسک ابتلای به استرس و اضطراب فراگیر را دارند.

2-     برانگیختگی و آشفتگی مداوم

هنگامی که شخص احساس اضطراب می‌ کند، دستگاه سمپاتیک او به
شرایط فرامحرک می ‌رود. این امر موجب مجموعه تاثیراتی در سراسر بدن مانند
ضربان بالا، عرق کردن کف دست، لرزش دست ‌ها و خشکی دهان در فرد می‌ شود. این
علایم استرس و اضطراب به این دلیل رخ می‌ دهد که مغز اعتقاد دارد خطری در حال وقوع
است و بدن ما را برای واکنش به تهدید آماده می‌کند. در این شرایط، بدن خون را
از سیستم گوارشی دور کرده و آن را به ماهیچه‌هایی که برای دویدن و جنگیدن به آنها
نیاز دارید هدایت می‌کند. همچنین ضربان قلب را افزایش داده و قدرت حواس ما را
افزایش می‌دهد.

این تغییرات بدن، هنگام بروز یک تهدید واقعی مفید است، اما
اگر ترس ریشه در ذهن ما داشته باشد و حقیقت نداشته باشد، این شرایط می ‌تواند
ناتوان‌ کننده باشند. حتی برخی تحقیقات حاکی از آن است که افراد مبتلا به
علایم اضطراب و استرس مشابه با افراد بدون استرس و اضطراب، توانایی کاهش
برانگیختگی خود را ندارند و ممکن است اثرات اضطراب را برای دوره زمانی طولانی ‌تری
احساس کنند.

ضربان قلب سریع، عرق کردن، لرزش و خشکی دهان همگی از علایم
استرس و اضطراب هستند و افراد مبتلا به استرس و اضطراب ممکن است این نوع از
برانگیختگی را برای دوره‌ های زمانی طولانی تجربه کنند.

3-     احساس بیقراری

بیقراری به ویژه در کودکان و نوجوانان یکی دیگر از علایم
استرس و اضطراب است. هنگامی که شخصی بیقرار است، اغلب آن را به عنوان
احساس «بی‌تابی» یا «دلیلی ناخوشایند برای تحرک» توصیف می ‌کند. در
مطالعه ‌ای بر روی 128 کودک مبتلا به استرس و اضطراب مشخص شد که 74 نفر
از آنها بیقراری را به عنوان یکی از علایم استرس و اضطراب خود گزارش کرده ‌اند.

اگرچه بیقراری در همه افراد مبتلا به اضطراب رخ نمی ‌دهد، اما
این یکی از علایم خطری است که پزشکان هنگام تشخیص به دنبال آن هستند. اگر
تجربه بیقراری را در اکثر روزها به مدت بیشتر از 6 ماه تجربه کرده‌اید، این مورد
ممکن است از علایم استرس و اضطراب باشد. وجود بیقراری به تنهایی برای تشخیص
استرس و اضطراب کافی نیست، اما اگر به طور متناوب رخ دهد، می‌تواند یکی از علایم
آن باشد.

4-     خستگی

به راحتی خسته شدن نیز نشانه بالقوه دیگری از استرس و
اضطراب فراگیر است. این نشانه می ‌تواند تا حدی عجیب باشد، چرا که اضطراب اغلب
با بیش‌ فعالی یا تحریک‌ پذیری مرتبط است. برای برخی افراد خستگی می ‌تواند
ناشی از حمله اضطراب باشد؛ در حالی که برای برخی دیگر خستگی می‌تواند مزمن باشد.

مشخص نیست که آیا این خستگی ناشی از سایر علایم استرس
اضطراب (نظیر بیخوابی یا تنش عضلانی) و یا ناشی از اثرات هورمونی اضطراب
مزمن است. با این حال مهم است توجه داشته باشیم که خستگی نیز می‌تواند ناشی
از علایم افسردگی یا دیگر شرایط پزشکی باشد، اما خستگی به تنهایی برای تشخیص استرس
و اضطراب کافی نیست. اگر خستگی با نگرانی مفرط همراه باشد، می ‌تواند از علایم
استرس و اضطراب و یا سایر اختلالات پزشکی باشد.

5-     دشواری تمرکز

بسیاری از افراد مبتلا به اضطراب دشواری و مشکل بودن تمرکز
کردن را گزارش کرده‌اند. یک مطالعه بر 157 کودک و نوجوان مبتلا به
استرس و اضطراب نشان داد که بیش از دو‌ سوم آنها در تمرکز کردن مشکل دارند. برخی
مطالعات نشان داده‌ است که اضطراب می ‌تواند حافظه کاری (نوعی از حافظه که مسوول
نگهداری اطلاعات کوتاه مدت است) را قطع کند. این مورد ممکن است به توضیح
کاهش قابل توجه در عملکرد افرادی که اغلب دوره ‌های اضطراب شدیدی را تجربه می کنند،
کمک کند. از آنجا که دشواری تمرکز می‌تواند علایم ناشی از دیگر اختلالات
سلامت روان نیز باشد (نظیر اختلال کمبود توجه یا افسردگی)، این مورد به
تنهایی برای تشخیص استرس و اضطراب کافی نیست.

6-     تحریک
‌پذیری

بیشتر افراد مبتلا به استرس و اضطراب، تحریک ‌پذیری مفرط
را نیز تجربه می ‌کنند. بر اساس مطالعه‌ای تازه بر 6 هزار فرد بزرگسال، بیش
از 90 درصد افراد مبتلا به استرس و اضطراب فراگیر، احساسات تحریک ‌پذیری
شدید طی دوره‌هایی که استرس و اضطراب آنها در بدترین حالت بوده را تجربه کرده‌اند. بزرگسالان
جوان و میانسال مبتلا به استرس و اضطراب فراگیر نیز در زندگی روزمره خود، تحریک‌پذیری
بیش از دو برابر حالت عادی را گزارش کرده‌اند. با توجه به اینکه اضطراب با
برانگیختگی و نگرانی مفرط مرتبط است، اما جای تعجب نیست که تحریک ‌پذیری از علایم
رایج آن باشد.

7-     سفت
‌شدن عضلات

سفت ‌شدن عضلات در اکثر روزهای هفته یکی از نشانه‌های
معمول اضطراب به شمار می آید؛ اگرچه سفت ‌شدن
عضلات پدیده‌ای شایع است، اما علت ارتباط آن با اضطراب مشخص نیست. اینکه سفتی
عضلات احساسات اضطراب را افزایش دهد، اضطراب منجر به افزایش سفتی عضلات شود و یا
عامل سومی موجب هر دو شود؛ نیاز به بررسی دارد.

جالب توجه است که ثابت شده درمان سفتی عضلات با روش آرام‌سازی
عضلانی، میزان استرس و نگرانی در افراد مبتلا اختلال به استرس و اضطراب حاد را
کاهش می ‌دهد. حتی برخی مطالعات نشان داده است که این نوع درمان به عنوان
درمان رفتاری شناختی موثر و کارآمد است.

8-     احساس خواب‌آلودگی

اختلالات خواب به شدت با استرس و اضطراب مرتبط
هستند. بیدار شدن در نیمه شب و مشکلات خواب آلودگی دو مشکل شایع گزارش شده در
این زمینه است. برخی تحقیقات نشان داده‌ است که بیخوابی طی دوران کودکی ممکن
است با ایجاد اضطراب در زندگی آینده کودک مرتبط باشد.

اگرچه بیخوابی و اضطراب به شدت به یکدیگر مرتبط هستند، اما
مشخص نیست که آیا بیخوابی بر اضطراب، یا اینکه اضطراب بر بیخوابی تاثیر دارد یا هر
دو مورد بر هم تاثیر گذار هستند. اما به طور کلی به نظر می رسد با درمان استرس
و اضطراب، اغلب اوقات بیخوابی نیز بهبود می‌یابد.

9-     وحشت‌زدگی (حملات پانیک)

یکی از علایم استرس و اضطراب که اختلال پانیک نامیده شده
است، مرتبط با حملات پانیک یا وحشت‌زدگی است. حملات پانیک باعث ایجاد احساسات
شدید ترس شده که می ‌تواند ناتوان‌ کننده باشد. این ترس مفرط اغلب با ضربان
قلب سریع، عرق کردن، لرزیدن، تنفس کوتاه و تنگی قفسه سینه، تهوع و ترس از مرگ یا
از دست دادن کنترل همراه هست. حملات پانیک می ‌تواند در انزوا رخ دهد، اما
اگر به طور مکرر و غیر منتظره باشد، ممکن است نشانه اختلال پانیک باشد.

10- اجتناب از موقعیت ‌های اجتماعی

هر یک از موارد زیر ممکن است از علایم استرس و اضطراب
اجتماعی باشد:

• احساس اضطراب یا ترس از وضعیت‌ های اجتماعی آینده

• نگرانی در این باره که ممکن است دیگران ما را قضاوت
کرده و به دقت بررسی کنند.

• ترس از خجالت زدگی یا تحقیر در برابر دیگران

• اجتناب از رویدادهای اجتماعی خاص به دلیل این ترس‌ ها

استرس و اضطراب اجتماعی یک مشکل بسیار شایع است و حدود 12 درصد
بزرگسالان آمریکا را در برخی مراحل زندگی تحت تاثیر قرار می ‌دهد. اضطراب
اجتماعی اغلب در اوایل زندگی ایجاد می‌شود. در واقع حدود 50 درصد
افراد مبتلا زیر 11 سال‌ و 80 درصد آنها زیر 20 سال
بوده‌اند.

افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی اغلب بسیار خجالتی و در
گروه‌ ها یا هنگام ملاقات با افراد جدید، آرام و ساکت هستند. اگرچه ممکن است
در ظاهر پریشان و آشفته نباشند، اما در درون احساس ترس مفرط و اضطراب می‌کنند. این
بی‌تفاوتی گاهی اوقات می‌تواند افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی را پرافاده یا منزوی
نشان دهد، اما این اختلال با عزت نفس پائین، خودنکوهی و افسردگی شدید مرتبط است.

11- ترس‌های نامعقول

ترس ‌های مفرط در مورد چیزهایی خاص مثلا حشرات، فضاهای
محصور یا ارتفاعات می‌تواند نشانه ‌ای از هراس باشد. هراس به عنوان اضطراب
مفرط یا ترس از جسم یا شرایط خاص تعریف می ‌شود. این احساس به حدی شدید است
که در توانایی فرد برای انجام کارهای معمول مداخله می‌کند.

برخی هراس‌ های شایع عبارتند از: ترس از برخی حیوانات
یا حشرات، ترس از رویدادهای طبیعی شبیه به طوفان یا سیل، ترس از خون، تزریق، سوزن
سرنگ یا آسیب، ترس از شرایطی خاص مانند هواپیما و آسانسور.

به عنوان مثال هراس از مکان ‌های باز یکی دیگر از ترس ‌هایی
است که شامل دست کم ترس از دو مورد از موارد زیر می‌ شود:

• استفاده از حمل ‌و نقل عمومی

• بودن در فضاهای باز

• بودن در فضاهای محصور

• در صف ماندن یا در جمعیت بودن

• تنها بودن در خارج از خانه

«مسعود محمدی» کارشناس واحد سلامت روان، اجتماعی و
اعتیاد مرکز بهداشت شهدای والفجر شیراز