اضافه وزن و چاقی نوعی بیماری است که با تجمع بیش از حد یا غیر طبیعی چربی می تواند سلامتی بدن را مختل کند. بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، چاقی به عنوان یک بیماری همه گیر جهانی مطرح است و بیش از ۶۵۰ میلیون نفر در سراسر جهان به آن مبتلا هستند. چاقی عامل مهمی در ایجاد بسیاری از بیماری ها از جمله دیابت، بیماری های قلبی عروقی، اختلالات اسکلتی عضلانی و برخی سرطان ها محسوب می شود.

معیار تشخیص و طبقه بندی اضافه وزن، BMI است. این شاخص در اصل میزان وزن هر فرد را به نسبت قد او بر اساس فرمول زیر محاسبه می کند.  BMI بین 18.5 الی 24.9در محدوده طبیعی، کمتر از 18.5 لاغر، ۲۵ تا 29.9 اضافه وزن و بالاتر از ۳۰ در محدوده چاقی قرار دارد.

چاقی ناشی از نبود تعادل انرژی بین کالری خورده شده و کالری مصرف شده است، گرچه برخی از افراد نسبت به سایر افراد مستعد چاقی هستند.

عمده ترین عوامل محیطی که به چاقی کمک می کنند عبارتند از:

• سبک زندگی بی تحرک
• مصرف قندهای اضافه
• غذا خوردن زیاد
• عدم خواب کافی 

چاقی بعضی مواقع به دلیل یک بیماری یا یک وضعیت پزشکی مانند بیماری تیروئید، شرایط هورمونی و مواردی از این دست ایجاد می شود. عوامل روانشناختی از جمله استرس خوردن و اختلالات خوردن نیز می تواند در این زمینه نقش داشته باشد. بسیاری از داروها با کند شدن متابولیسم یا افزایش اشتها می تواند در افزایش وزن نقش داشته باشد. در برخی از افراد، چاقی به میزان بالایی با ژنتیک و تاریخچه خانواده مرتبط است. محققان توانسته اند جهش های ژنی خاص و تغییرات بیولوژیکی مرتبط با چاقی را شناسایی کنند.

کارشناسان طی معاینه بالینی، معیارهای دیگری از جمله دور کمر و لگن را نیز اندازه گیری می کنند. از نسبت دور کمر به لگن برای ارزیابی توزیع چربی بدن و چاقی مرکزی (شکمی)، استفاده می شود. چربی اطراف شکم نسبت به چربی در سایر مناطق بدن از نظر متابولیکی فعال تر است و می تواند منجر به اختلال شرایط سلامتی از جمله مقاومت به انسولین، دیابت نوع ۲ و بیماری های قلبی شود.

درمان اضافه وزن و چاقی

کاهش وزن هدف اصلی درمان چاقی است. تحقیقات نشان می دهد در صورت اضافه وزن یا چاق بودن، اگر فقط ۵ تا ۱۰ درصد از وزن بدن خود را کاهش دهید، می توانید یک تغییر شگرف در سلامت خود ایجاد کرده و خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی و دیابت نوع ۲ را کاهش دهید.

بهترین راه رسیدن به کاهش وزن تغییر در رفتار و سبک زندگی با رعایت مستمر برنامه غذایی سالم، ورزش و خواب مناسب است. برداشتن گام های هر چند کوچک به سمت یک سبک زندگی سالم تر، مانند پخت و پز سالم، خوردن سبزی های بیشتر و انجام پیاده روی ۱۰ هزار قدم در روز، می تواند تأثیر زیادی در کاهش وزن داشته باشد. در کنار این اقدامات، کاهش مقادیر کمی از میزان کالری روزانه، می تواند تاثیر قابل قبولی در کاهش وزن داشته باشد.

نکات طلایی رژیم غذایی برای درمان اضافه وزن و چاقی:

• کاهش مقدار کالری(انرژی) دریافتی از غذا با کمک مشاور تغذیه،
• کاهش مصرف کربوهیدرات اضافه و قندهای ساده و غذاهای فرآوری شده پرکالری،
• مصرف مقادیر کافی غلات کامل و حبوبات،
• مصرف روزانه سبزی ها، به ویژه سبزی های برگ تیره، نارنجی و بنفش،
• مصرف دست کم دو تا سه عدد میوه در روز،
• مصرف روزانه شیر و لبنیات کم چرب،
• حذف مصرف آبمیوه صنعتی و نوشابه،
• کاهش مواد غذایی پرکالری و پر چرب،
• جایگزینی روغن های طبیعی نظیر روغن کانولا، کنجد و روغن زیتون و حذف روغن حیوانی، دنبه، روغن جامد، خامه، کره و مایونز،
• کاهش مصرف گوشت پرچرب، پوست مرغ، کله پاچه، جگر و جایگزینی با گوشت های کم چرب، پرندگان، غذای دریایی، تخم مرغ و سویا،
• حذف انواع فست فود، شکلات و شیرینی ها و تنقلات سوپر مارکتی،
• مصرف پروتئین های با ارزش غذایی بالا به میزان لازم که از سوی متخصص تغذیه تعیین می شود.

کدام تغییر سبک و رفتار در زندگی به کاهش وزن کمک می‌کند؟

• یک برنامه‌ غذایی سالم در کنار یک برنامه‌ تمرینی و افزایش فعالیت روزانه مستمر به فرد کمک می‌کند تا متابولیسم بدن خود را بالا ببرد و برای کاهش اضافه وزن خود گام بردارد.
• اضطراب، افسردگی و غذا خوردن‌ های احساسی را می توان با کمک تیم درمان شامل پزشک،  مشاور تغذیه و مشاور روانشناس کنترل کرد.
• تغییر سبک زندگی یک روش ایده‌آل برای کاهش وزن در کودکان است.

انجام چه کار هایی برای کاهش وزن مضر است؟

• رژیم های غذایی بسیار محدود 
• ورزش های سنگین، پیچیدن پلاستیک و پوشیدن لباس فراوان برای افزایش تعریق
• مصرف دمنوش ها و پودرهای عطاری و تجاری بدون مجوز
• مصرف قرص ها و داروهای غیرمجاز لاغری و مصرف بیش از حد داروهای مجاز

راز موفقیت در کاهش وزن

راز اصلی کاهش وزن استمرار در انجام رفتار های سالم است. رفتار سالم مانند تغذیه سالم، داشتن فعالیت بدنی منظم، داشتن خواب باکیفیت و کافی، مصرف کافی مواد غذایی سرشار از فیبر و غلات کامل، مصرف پروتئین با کیفیت بالا، مصرف روغن های گیاهی و مایع به جای روغن حیوانی و جامد در حد اعتدال مثل روغن زیتون و کنترل رفتارهای ناسالم مانند مصرف مکرر فست فود، مصرف مکرر نوشیدنی های پرکالری، مصرف مکرر تنقلات و شیرینی، سیگار کشیدن و دخانیات و مصرف الکل.

«زینب آزاده»، کارشناس تغذیه واحد بهبود تغذیه منطقه بهداشت و درمان قادرآباد