بچه دار شدن و تولد نوزاد ترکیبی از احساسات بسیار قوی از هیجان و لذت تا ترس و اضطراب در والدین است. بنابراین تغییرات خلق و خو در دوران بارداری و پس از زایمان دور از انتظار نیست؛ به طوری که به طور تقریبی از هر 10 مادر باردار، یک نفر دچار درجاتی از افسردگی در هنگام بارداری و به ویژه پس از زایمان می شود.

علائم افسردگی پس از زایمان

علائم افسردگی پس از زایمان مشابه علائم افسردگی در زمان های دیگر است. این علائم در یک سوم مادران در دوران بارداری شروع و پس از زایمان ادامه می یابد.

این علائم شامل احساس نارضایتی، تمایل به بغض یا گریه است که اغلب در زمان خاصی از روز تشدید می شود. همچنین زود رنجی و عصبانی شدن سریع از رفتار همسر، کودک و یا دیگران، احساس خستگی مفرط و نداشتن انرژی، بی خوابی و شب بیداری، از دست دادن اشتها و یا فراموش کردن زمان غذا خورد را نیز می توان از نشانه های این اختلال دانست.

لذت نبردن از داشتن یا در آغوش گرفتن کودک، تمایل نداشتن به رابطه جنسی، داشتن افکار منفی و احساس گناه، احساس نگرانی برای سلامت کودک، اجتناب از ارتباط با دیگران حتی دوستان و اقوام، پرهیز از رفتن به مکان های شلوغ و احساس نا امیدی شدید از بهبودی از دیگر علایم این مشکل محسوب می شود.

نشانه های بالینی

علامت های بالینی مادر نیز شامل نبض تند، تپش قلب، تنگی نفس، تعریق و ترس از حمله قلبی و یا غش کردن است. افسردگی پس از زایمان اغلب یک تا دو ماه پس از زایمان آغاز می شود و علائم آن دست کم دو هفته طول می کشد.

افسردگی های دوران بارداری و پس از زایمان بسته به شدت و میزان آن نیاز به شناسایی، پیگیری و درمان دارد. طیف درمان این اختلال از مشاوره کارشناس سلامت روان تا ویزیت روانپزشک و دارو درمانی متفاوت است.

تشخیص و درمان به موقع افسردگی پس از زایمان به مدیریت علائم و ارتباط عاطفی مادر و کودک کمک می کند و در صورت بی توجهی و درمان نشدن ممکن است برای ماه‌ها یا بیشتر باقی بماند.

برخی از مادران بعد از تولد نوزاد، نوع شدید و طولانی مدتی از افسردگی را تجربه می‌ کنند. بنابراین در صورت مشاهده احساس بی ارزش بودن زندگی و داشتن افکار خودکشی در مادر، بایستی در اسرع وقت مداخله و اقدام پزشکی انجام شود.

عوامل مستعد کننده برای افسردگی بارداری

موارد زیر از جمله عوامل مستعدکننده برای ابتلا به افسردگی بارداری است که موجب می شود فرد در معرض خطر بیشتری قرار گیرد.  

• مادران بارداری که سابقه قبلی ابتلا به مشکلات سلامت روانی مانند افسردگی یا اضطراب را داشته اند.
• مادرانی که حمایت کافی از طرف خانواده یا دوستان را ندارند.
• مادرانی که حادثه پر تنشی نظیر مرگ یکی از عزیزان، پایان یک رابطه عاطفی و یا از دست دادن شغل را تجربه کرده اند.
• بعضی بیماری ها مانند کم کاری تیروئید هم می تواند باعث شروع افسردگی در دوران بارداری و پس از زایمان شود.

توصیه هایی برای پیشگیری یا مدیریت افسردگی:

• تلاش کنید با سایر مادران باردار و یا کسانی که به تازگی صاحب فرزند شده اند، ارتباط دوستی داشته و از تجربیاتشان استفاده کنید.
• داشتن یک دوست و هم صحبت صمیمی می تواند از شروع افسردگی جلوگیری کند.
• اگر احساس افسردگی دارید، از مراقبان سلامت، کارشناسان سلامت روان و پزشک خود درخواست مشاوره و کمک کنید. این خدمات به صورت رایگان ارئه می شود.
• به همراه همسر یا یکی از دوستان یا اقوام نزدیک خود، در کلاس های آمادگی برای زایمان شرکت کنید.
• در صورت تجویز داروهای ضد افسردگی، دارو را بدون نظر پزشک معالج  خود قطع نکنید. حدود هفتاد درصد مادران بارداری که داروهای ضد افسردگی برای دوره حاملگی را خودسرانه قطع می کنند، دچار بازگشت افسردگی می شوند.
• انجام کارهای خانه و نگهداری از نوزاد با همراهی خانواده، بسیار کمک کننده است.

در پایان یادآوری می شود افسردگی پس از زایمان می تواند بر نحوه مراقبت از کودک و رشد جسمانی و سلامت روانی او در آینده تاثیر منفی بگذارد. پس لازم است از وقوع افسردگی در دوران بارداری و پس از زایمان جلوگیری و در صورت وقوع تا حد امکان دوره این بیماری کوتاه شود.

«آمنه مشغول الذکر»، کارشناس سلامت مادران معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز