در شرایط بحرانی مانند جنگ و سایر فجایع انسانی، پزشکان و پرستاران در صف نخست مواجهه با مرگ، جراحت های ­شدید و رنج عمیق انسانی قرار دارند. ایفای نقش درمانی در چنین موقعیت هایی، با فشارهای روانی شدید، فرسایش هیجانی و قرار گرفتن مداوم در معرض تجربه­های دردناک همراه است.

تداوم این وضعیت بدون مراقبت از سلامت روان، میتواند توان حرفه­ای و کیفیت مراقبت را به­طور جدی تضعیف کند. در این میان «خودمراقبتی آگاهانه و هدفمند»، نه­تنها ضرورتی شخصی، بلکه مسوولیتی حرفه­ای محسوب می شود. آنچه در ادامه آمده، مجموعه­ای از راهکارهای علمی و کاربردی برای حفظ تعادل روانی و پیشگیری از مشکلات روانشناختی در میان کادر درمانی در شرایط بحرانی از جمله جنگ است.

محدودسازی اخبار

در زمان جنگ، بمباران خبری می تواند همچون خود جنگ، روان ما را زخمی کند. دیدن پیاپی تصاویر اجساد، انفجارها، صدای جیغ، خبرهای فاجعه­بار، واکنش های احساسی شبکه­های اجتماعی و تحلیل های منفی مداوم، مغز ما را در وضعیت هشدار دائمی نگه می دارد. مغز و ذهن ما تصاویر را عمیق­تر از کلمات به خاطر می­سپارد و هیجانات ما توسط تصاویر بیشتر و شدیدتر برانگیخته می شود.  بنابراین، دیدن مکرر صحنه­های خشونت، احتمال بروز واکنش های استرسی ذهنی و جسمی آسیب­رسان را افزایش می دهد. در شرایط بحران، اگرچه آگاهی از اخبار مهم است، اما بدون برنامه­ریزی و محدودسازی، اخبار می تواند باعث اضطراب، ترس، احساس درماندگی و فرسودگی روانی شود.

بنابراین، خود را از قرارگیری در معرض اخبار منفی متعدد به ویژه از منابع غیرموثق محافظت کنید. اخبار را به میزان محدود و کنترل ­شده و از منابع رسمی و قابل اطمینان دنبال کنید.

پایش خود و خودآگاه ماندن

در شرایط بحران مانند جنگ یا فجایع گسترده، پزشکان و پرستاران در معرض فشار روانی شدید، ترومای ثانویه و پریشانی قرار می گیرند. آگاهی از علائم هشداردهنده مانند بی خوابی، تحریک­پذیری، خستگی مفرط، احساس گناه و کاهش تمرکز، به آنها کمک می کند تا خودمراقبتی روانشناختی لازم را انجام دهند و قبل از بروز اختلالات جدی­تر روانی، مداخلات لازم را دریافت کنند. مطالعات علمی تأکید می کند که پایش منظم وضعیت روانی و یادداشت روزانه وضعیت خلق و احساسات، از مؤثرترین راهبردها برای پیشگیری از فرسایش روانی و حفظ کارایی در محیط های پرتنش است. این خودآگاهی، نه تنها به حفظ سلامت شخصی کادر درمان کمک می کند، بلکه کیفیت مراقبت از بیماران را نیز به طور چشمگیری ارتقاء می بخشد.

تنفس ذهن آگاهانه

قرارگیری در شرایط بحران موجب آشفتگی ذهنی و پریشانی روانی می شود. یکی از راهبردهای ساده اما مؤثر برای کاهش این آشفتگی و پریشانی، تنفس ذهن­آگاهانه است. این تکنیک از دل رویکردهای روان شناختی مبتنی بر شواهد می­آید و به فرد کمک می­کند تا با تمرکز کامل بر جریان طبیعی دم و بازدم، ذهن خود را از افکار مزاحم، اضطراب یا تصاویر ناخوشایند رهاکرده و به لحظه اکنون بازگردد.

استراحت و بازیابی انرژی

در شرایط جنگ، پزشکان، پرستاران و اعضای تیم درمان با ساعات کاری طولانی، صحنه­های دردناک، ازدحام بیماران و فشار تصمیم­گیری فوری مواجه ­­هستند. این شرایط باعث تخلیه تدریجی منابع جسمی و روانی می شود. بازیابی انرژی و استراحت هدفمند، نه تنها ضروری، بلکه بخشی حیاتی از مراقبت حرفه­ای و پایداری عملکرد درمانی است.

«طاهره قنبریان»، کارشناس سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز