پوست خارجی ‏ترین پوشش بدن، سد دفاعی بدن در برابر ضربه و عفونت‏ها و یک وسیله ارتباطی مهم برای تماس با محیط بیرون و عضو مهم حس لامسه است. پوست، آب، چربی و ویتامین D را در خود ذخیره کرده و ترشح عرق و تنظیم دمای بدن را به عهده دارد. ضخامت پوست در قسمت‏های مختلف بدن متفاوت بوده و از نازک‏ترین قسمت در پلک‏ها (5/0 میلی‏متر) تا ضخیم‏ترین قسمت در کف پاها (5 میلی‏متر) متغیر است.

نور خورشید دارای اجزای زیر است:

2. اشعه‏ فرابنفش (اشعه‏ی UV یا Ultraviolet)
3. نور مرئی یا قابل دیدن با چشم
4. اشعه‏ فرو قرمز (یا مادون قرمز)

اشعه‏ فرابنفش 3 جزء دارد:

1. اشعه‏ فرابنفش (UV-A) A: می توان گفت به طور تقریبی، اتمسفر بر روی آن تأثیری ندارد و کامل به زمین می ‏رسد.
2. اشعه‏ فرابنفش (UV-B) B: مقدار زیادی از آن در اثر اتمسفر جذب شده و بقیه آن به زمین می ‏رسد.
3. nbsp;      اشعه‏ فرابنفش (UV-C) C: تمام آن هنگام عبور از اتمسفر جذب می ‏شود و به زمین نمی‏رسد.

اثرات نور خورشید بر روی سلامتی چیست؟

تماس با نور خورشید باعث می ‏شود بدن ویتامین D بسازد. ویتامین D باعث استحکام استخوان‏ها، تقویت سیستم ایمنی و تولید سلول‏های خونی می ‏شود. برای ساخت ویتامین D موردنیاز بدن در تابستان در افرادی که در نیم کره شمالی زندگی می‏کنند، روزانه 15-10 دقیقه تماس در نواحی صورت، ساعد و دست‏ها کافی است. در مناطق نزدیک‏تر به استوا، به علت اینکه میزان اشعه‏ UV بیشتر است، زمان کوتاه ‏تری برای ساخت ویتامین D لازم است. از طرف دیگر، تماس بیش از حد با اشعه‏ UV نور خورشید، باعث آفتاب سوختگی، پیر شدن پوست و تغییر در سلول‏ها و ایجاد سرطان پوست و همچنین باعث آسیب به چشم‏ها (ایجاد آب مروارید) و سیستم ایمنی می‏شود.

پیشگیری از آسیب ‏های ناشی از اشعه‏ UV:

سایه: سایه، محافظ و پناهگاهی است که شدت اشعه‏ی UV را کاهش می‏دهد و دمای خنک‏تری دارد و باعث می‏شود در تابستان احساس راحتی کنید. به ویژه در ساعات گرم روز، کارهای خارج از منزل را در نقاطی که سایه دارد انجام دهید. سایه ساختمان‏ها، دیوار، بالکن، ایوان، درختان و یا ایجاد سایه با سایه‏بان، چادر و چتر، نمونه های موثری از استفاده موثر از سایه است. هرگز زیر آفتاب نخوابید. به یاد داشته باشید که سایه درخت، چتر و سایه‏بان پوست ما را کامل و 100 درصد در برابر آفتاب محافظت نمی‏کند.

کرم ضدآفتاب: استفاده از کرم‏های ضد آفتاب یک شیوه بسیار مؤثر برای محافظت از پوست در برابر آفتاب است. البته استفاده از کرم ضد آفتاب بایستی با شیوه ‏های دیگر محافظت از پوست همراه باشد. به یاد داشته باشید که استفاده از کرم ضد آفتاب نه محافظت 100 درصد ایجاد می‏کند و نه به این معنی است که می ‏توان برای مدت طولانی در تماس با آفتاب قرار گرفت، بلکه به خاطر این است که از قسمت ‏هایی از بدن مثل صورت و دست که در معرض آسیب ناشی از آفتاب است، بیشتر محافظت شود.

مواد فیزیکی موجود در کرم‏های ضد آفتاب اشعه‏ فرابنفش را منعکس یا پخش می‏کند و مواد شیمیایی موجود در کرم‏های ضد آفتاب، اشعه‏ UV را قبل از اینکه در پوست آسیب ایجاد کند، جذب می‏کند. همچنین ترکیبات کرم‏ های ضد آفتاب جدید به نحوی است که پوست را در مقابل اشعه‏ فرابنفش نوع A و B محافظت می‏کند. واژه‏ (Sun Protection Factor) SPF یا عامل محافظت کننده در برابر آفتاب، که بر روی کرم‏های ضد آفتاب درج می شود، بیانگر این است که چقدر اشعه‏ فرابنفش نوع B (UV-B) به کمک کرم ضد آفتاب خنثی می‏شود. خوب است بدانیم میزان SPF از عدد 2 به بالا شروع می‏شود.

توصیه می شود کرم ضد آفتاب را 30 دقیقه قبل از بیرون رفتن روی پوست بمالیم تا مواد موجود در آن زمان کافی برای فعال شدن داشته باشد. همچنین بهتر است کرم ضد آفتاب بر روی پوست تمیز و خشک و در قسمت‏ های باز و بدون پوشش بدن قرار گیرد.

کرم ضد آفتاب با آب یا عرق و یا با حوله و دستمال پاک می‏شود، بنابراین توصیه می شود هر دو ساعت از کرم ضد آفتاب استفاده شود. در صورتی که در دریا یا استخر باز شنا می‏ کنیم، از کرم ضد آفتاب مقاوم به آب استفاده کنیم.

عینک آفتابی: علاوه بر اثرات مضری که اشعه UV بر روی پوست دارد، اثرات مضر آن بر روی چشم نیز در طول زندگی تجمع یافته و باعث آسیب ‏های غیر قابل برگشت به ویژه آب مروارید می ‏شود. استفاده از عینک ‏های آفتابی هم از چشم ها محفاظت می ‏کند و هم باعث می‏شود در زیر نور شدید خورشید احساس راحتی کنیم، زیرا شدت نور را کم می‏ کند. عینک‏های آفتابی استاندارد مانع از رسیدن اشعه‏ فرابنفش نوع A و نوع B به چشم ‏ها می‏شود. بر اساس رنگ شیشه‏ عینک آفتابی، میزان تاریکی یا قیمت، نمی‏توان قضاوت کرد که اثر محافظتی در مقابل اشعه‏ فرابنفش چقدر است. بهترین رنگ برای عینک ‏های آفتابی خاکستری است، زیرا رنگ خاکستری شدت نور را در تمامی رنگ‏ها به طور یکسان کم می‏کند و کمترین اختلال را در دید رنگی ایجاد کرده و برای کارهای روزمره مناسب است. میزان عبور اشعه UV از شیشه عینک ‏های آفتابی مختلف به طور قابل ملاحظه‏ای متفاوت است. بر اساس انستیتو استاندارد ملی آمریکا، عینک‏های آفتابی معمولی بایستی بین 60 تا 92 درصد از نور مرئی و اشعه‏ فرابنفش نوع (UV-A) و حدود 95 تا 99 درصد از اشعه‏ فرابنفش نوع (UV-B) را جذب کند. در شرایطی که شدت اشعه‏ UV خیلی زیاد است، همانند کوه نوردی، صخره نوردی و اسکی، استفاده از عینک آفتابی مناسب ضروری است.

لباس مناسب: پیراهن آستین دار و شلوار بلند بپوشید و حتی روزهای ابری نیز این نکات را رعایت کنید. لباس‏های پارچه‏ای که بافت محکم دارد، چون مانع عبور اشعه‏ی UV می‏شود، مناسب است.

کلاه: هنگام رفت و آمد در ساعت‏هایی که شدت و میزان اشعه‏ UV زیاد است (بین ساعت 11 صبح تا 3 بعد از ظهر) و یا اگر شغلی دارید که در طول روز در فضای آزاد و زیر نور خورشید هستید (مانند کشاورزی و کارگری) باید از کلاه با لبه ‏های پهن استفاده کنید.

کودکان چقدر در معرض آسیب‏های اشعه‏ فرابنفش (UV) هستند؟

کودکان پوست نازک ‏تری دارند و نسبت به بزرگسالان در معرض خطر بیشتری بوده و در نتیجه نیاز به مراقبت ویژه دارند. کودکان به بازی کردن در فضای بیرون از خانه خیلی علاقه داشته و دوست دارند که زمان بیشتری را زیر آفتاب بگذرانند. تخمین زده می‏ شود سهم اصلی تماس یک فرد با اشعه‏ UV در طول زندگی ‏اش قبل از 18 سالگی بوده، زیرا کودکان از اثرات مخرب اشعه‏ UV آگاه نبوده و والدین بایستی آنها را در مقابل آسیب‏های کوتاه مدت و بلندمدت اشعه‏ UV محافظت کنند.

پیشگیری از آسیب‏های ناشی از اشعه‏ UV در کودکان:

0. تا حد امکان کودکان را دور از آفتاب و به ویژه در هنگام بازی کردن در سایه قرار دهید.
1. مطمئن باشید که فرزندتان وقتی بیرون از منزل است، پوشش مناسب شامل پیراهن آستین‏دار و شلوار بلند، کلاه و عینک آفتابی مناسب داشته باشد.
2. کودکان را عادت دهید که از عینک آفتابی استفاده کنند. شیشه‏ عینک‏های آفتابی کودکان باید شکننده نباشد.
3. به کودکان لوسیون و کرم‏های ضد آفتاب زیاد بمالید. توجه ویژه برای قسمت‏هایی از بدن که در معرض آفتاب است، داشته باشید این قسمت‏ها شامل: صورت، گردن، گوش، بینی، شانه، کمر، زانو و پشت پا است.
4. برای شیرخوار کمتر از 6 ماه کرم ضد آفتاب توصیه نشده و باید آنها را به طور کامل از تماس با آفتاب برای مدت طولانی دور نگه داریم.
5. هرگز به کودکان یا نوجوانان اجازه ندهید که در معرض لامپ‏های برنزه کننده قرار بگیرند.

«زهرا خسروی زادگان»، کارشناس پیشگیری و مبارزه با بیماری های غیر واگیر معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز