با افزایش شیوع چاقی در جهان امروز که علت آن کاهش تحرک و فعالیت بدنی است، بیماری های مزمن نظیر فشار خون بالا، بیماری های قلبی، نقرس، آرتریت، روانی، مشکالت عروقی، بیماری های کیسه صفرا، بیماری های گوارشی، سرطان و دیابت افزایش یافته است.

یکی از بیماری هایی که ارتباط نزدیکی با شاخص توده بدنی و اضافه وزن دارد، دیابت نوع2 است. به طوری که شاخص توده بدنی بیشتر از 35 کیلوگرم بر مترمربع موجب افزایش بیش از حد انسولین شده، به افزایش خطر دیابت تا بیش از60 برابر در زنان و42 برابر در مردان منجر می شود.

دیابت نوع 2با مقاومت به انسولین عضلانی_اسکلتی و اختلال در متابولیسم گلوکز مشخص می شود؛ علاوه بر اختلالات در هموستاز گلوکز، افراد مبتلا به دیابت نوع 2 دارای اختلال در لیپید و سوخت و ساز بدن نیز هستند.

بر اساس نتایج مطالعات، فعالیت ورزشی منظم تأثیر زیادی بر سلامت و کیفیت زندگی دارد و باعث درمان بیماری های مزمن می شود؛ از جمله بیماری دیابت نوع 2 که بهبود حساسیت به انسولین موجب درمان یا پیشگیری ازآن می شود؛ به طوری که به میزان 58 درصد از مبتلا شدن افراد پیش دیابتی به دیابت نوع 2 جلوگیری می کند.

فعالیت ورزشی باعث افزایش انتقال گلوکز عضلانی شود و به واسطه همین عمل، حمل کننده GLUT4  (Glucose transporter-4) افزایش می یابد که موجب افزایش حساسیت به انسولین می شود. همچنین میزان افزایش حساسیت به انسولین بر اثر فعالیت ورزشی در افراد سالم نسبت به افراد مبتلا به دیابت نوع2، شش برابر بیشتر است؛ به نظر می رسد کاهش وزن و کاهش چربی بدن نیز باعث افزایش حساسیت به انسولین شود، در حالی که در برخی مطالعات بیان کرده اند که فعالیت ورزشی بدون کاهش وزن هم باعث افزایش حساسیت به انسولین می شود.

در رابطه با شدت تمرین های ورزشی و تأثیرات آن بر حساسیت به انسولین، نتایج مطالعات نشان داده است که تمرین های ورزشی با شدت بالا، تأثیر بیشتری بر حساسیت به انسولین و بهبودی دیابت نوع 2 دارد.

از مزایای استفاده از تمرین های ورزشی با شدت بالا می توان به افزایش گلوکز در جریان خون، مصرف بیشتر گلیکوژن عضلانی و افزایش هزینه های انرژی که موجب کاهش وزن می شود، اشاره کرد؛ به همین دلیل سیستم های فسفاژن و گلیکولیز بیهوازی تأثیر بیشتری بر حساسیت به انسولین دارد.

با وجود اثرات مثبت فعالیت ورزشی بر حساسیت به انسولین، هنوز جای سوال است که کدام نوع از تمرین های مقاومتی، حاد، ترکیبی، استقامتی و هوازی مفیدتر است؛ اگر چه به طور کلی، انجام تمرین های ورزشی مختلف (تمرین های هوازی، مقاومتی، تمرین های تناوبی شدید و ترکیبی) با هرگونه شدت، مدت و نوع تمرین در صورت رعایت اصول انجام تمرینات، در بهبود حساسیت به انسولین در افراد با هرسن، جنسیت، BMI، سالم یا مبتلا به دیابت نوع2 و یا مبتلا به سایر بیماری ها مؤثر است.

انجام تمرین های ترکیبی به مراتب از انجام هر کدام از تمرین ها به تنهایی در بهبود حساسیت به انسولین مناسب تر است؛ اما باید به این نکته توجه کرد که انجام هرگونه تمرین ورزشی برای بیماران خاص، از قبیل دیابت نوع2 و پرفشاری خون زیر نظر متخصص در حیطه تمرین های ورزشی صورت گیرد تا متغیرهای اصلی تمرین نظیر شدت، مدت و تکرار جلسات کنترل شود؛ رعایت نکردن این نکته باعث می شود تمرین های ورزشی نه تنها نتیجه مثبت نداشته باشند، بلکه موجب آسیب دیدن و شدید شدن روند بیماری شود./ف.نوروزی فرد

«آرش دشتابی»، دکترای تخصصی تغذیه، دانشکده تغذیه و علوم غذایی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز