معنویت یکی از ابعاد مهم سلامت است که می تواند باعث ایجاد معنا و مفهوم در زندگی، امید و آرامش درونی در فرد شود. اهمیت رشد معنوی در انسان در چند دهه اخیر به صورت فزاینده ای مورد توجه روانکاوان، روانشناسان و متخصصان بهداشت جسم و روان قرار گرفته است.

پیچیدگی جامعه مدرن امروزی و مشکلات روزافزون زندگی ماشینی و تغییر شیوه ها و الگوهای زندگی در عصر فرامدرن، موجب شده است که نیازهای معنوی انسان در برابر خواسته ها و نیازهای مادی او قد علم کند و اهمیت بیشتری بیابد.

با وجود همه تبلیغات ضددینی در گذشته و حال و همچنین ترویج سکولاریسم، واقعیت ها نشان می دهد که مردم دنیا حتی در کشورهای پیشرفته، امروز بیش از گذشته به ارزش های معنوی گرایش دارند. متخصصان نیز به طور جدی دریافته اند که شیوه های موجود درمانی برای بهبود اختالالت عاطفی، روانی و حتی جسمانی افراد کافی نیست و مراقبت های معنوی در طول زندگی برای پیشگیری از استرس و اضطراب که منشاء اکثر بیماری های جسمی و روانی است، یک ضرورت محسوب می شود.

یکی از راه های ارتقای سلامت معنوی، افزایش خودآگاهی و خداشناسی است که با خودمراقبتی معنوی روزانه به دست می آید. در این حالت انسان به یک  آرامش قلبی می رسد و این استقامت و یقین قلبی و الهی او را در برابر مشکلات زندگی مصون نگه می دارد و اجازه نمی دهد عوامل اجتماعی ، هموستاز بدن و سلامت او را به مخاطره بیندازد.

در این حالت مراقبت معنوی، انسان با یک باور قلبی و عقلی خداوند را همیشه حافظ و نگهبان خود می داند و قادر خواهد بود در مواجهه با دست اندازهای زندگی که باعث استرس، اضطراب، نگرانی، ترس، خشم و غصه او می شود، خود را آزاد و رها کند و از اختلالات روانی و بیماری ها پیشگیری کند؛ یکی از روش ها برای رسیدن به این امر، توجه کامل به مفاهیم دعای عرفه است.

دعای عرفه که به گفت و گوی حضرت امام حسین(ع) با خداوند یکتا اختصاص دارد؛ ما را آگاه می کند که چگونه معنویت را در وجودمان زنده کنیم و چگونه آن را پرورش دهیم تا به درکی عمیق از وجود خود و آفریدگار بی همتا دست پیدا کنیم.

در فرازی از دعای عرفه آمده است: «خدایا! شهادت می‌دهم به یکتایی و بی‌همتایی تو، با گوهر یقین و ایمان استوارم و توحید ناب و خالصم و از ته دلم و اعماق وجودم و با قلب و سینه‌ام و رشته‌های رگ حیاتم و پرده دلم و پاره‌های جگرم و بند بند استخوانم، شهادت می‌دهم که اگر بخواهم در تمام عمرم سپاس یکی از نعمت‌های تو را به جای آورم هرگز نتوانم.»  

در صورت توجه کامل فقط به همین فراز، به این بصیرت می رسیم که شکرگزاری و قدردانی از خداوند در هر حال و با این عمق چقدر در زندگی مهم هست و ایجاد توحید خالصی که سراسر وجود انسان را فرا گرفته باشد باعث می شود به جز خداوند، کسی را نبینی و این محقق نمی شود مگر توجه و مراقبت دائم از افکار، احساسات، عواطف، باورها، نگرش و رفتار خودمان؛ تا قادر باشیم هر جایی که نشخوارهای ذهنی و نفس سرکش ما را از مسیر خدایی بودن خارج می کند و باعث چالش برای خود و اطرافیان می شود آن را کنترل و مدیریت کنیم.  

محققان تاکید می کنند مراقبت معنوی به عنوان مهم ترین عامل کمک کننده برای دستیابی به تعادل در حفظ سلامت و مبارزه با بیماری ها شناخته می شود، بنابراین امیدوار هستیم با آموزش و انجام برنامه های مراقبت معنوی از جمله دعای عرفه، در ارتقای سلامت خود، خانواده و جامعه گامی مهم برداریم.

دکتر «طیبه رخشانی»، پزشک متخصص آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشیار گروه بهداشت عمومی دانشگاه علوم پزشکی شیراز