اختلال کم توجهی (ADHD) یک اختلال روان پزشکی است که کودکان، نوجوانان و بزرگسالان سراسر جهان را مبتلا کرده و مشخصه آن الگوی کاهش پایدار توجه و افزایش تکانشگری و بیش فعالی است.

ADHD حدود 5 تا 8 درصد کودکان سنین مدرسه را مبتلا می کند و 60 تا 85 درصد افرادی که در کودکی این تشخیص را دریافت می کنند، در نوجوانی واجد ملاک های اختلال هستند و در60 درصد افراد، علائم تا بزرگسالی ادامه دارد. کودکان، نوجوانان و بزرگسالان دچار این اختلال اغلب تخریب قابل توجهی در کارکرد تحصیلی و نیز موقعیت های بین فردی و اجتماعی نشان می دهند. ADHD  اغلب با اختلالات دیگری از جمله اختلالات یادگیری، اختلالات اضطرابی، اختلالات خلقی و اختلالات سلوک و مصرف مواد همراه است.

علائم باید خود را تا سن 12 سالگی نشان دهد و می تواند به صورت های زیر باشد:

• اغلب بی توجه
• اغلب بیش فعال / تکانشی
• ترکیبی

برای تائید تشخیص ADHD، تخریب ناشی از بی توجهی و یا بیش فعالی و تکانشگری، نیاز است دست کم در دو محیط مانند مدرسه و خانه بروز کند و با کارکرد تحصیلی یا اجتماعی متناسب رشدی فرد تداخل یابد.

سبب شناسی

یافته ها ی موجود حاکی از آن است که علت های این اختلال، اغلب منشاء ژنتیک دارد و میزان توارث آن حدود 75 درصد است. در برخی موارد عوامل موثر در بروز آن ممکن است شامل مواجهه با مواد سمی در دوره پیش از تولد، زود رس بودن، تهاجم مکانیکی پیش از تولد به دستگاه عصبی جنین باشد. افزودنی های غذاها، رنگ ها، مواد نگهدارنده و قند به عنوان عوامل احتمالی در رفتار بیش فعالی مطرح شده است. اما مطالعات این نظرات را تائید نکرده است.

نشانه ها

دست کم پنج تا 6 مورد از علایم زیر، حدود 6 ماه طول کشیده و شدت آنها به حدی است که با سطح رشدی ناهماهنگ است و روی فعالیت های اجتماعی، شغلی/ تحصیلی فرد تاثیر مستقیم منفی گذاشته باشد.

بی توجهی:

• اغلب قادر نیست به جزئیات توجه دقیق داشته باشد و در تکالیف تحصیلی – شغلی و یا سایر فعالیت ها خطاهایی  ناشی از بی توجهی سر می زند، در حفظ توجه بر روی تکالیف، مثل حفظ تمرکز در حین مطالعه یا فعالیت های مربوط به بازی ها مشکل دارد.
• اغلب به نظر می رسد گوش نمی دهد و قادر نیست تکالیف مدرسه، مسولیت ها یا وظایف شغلی اش را به پایان برساند.
• اغلب در ساماندهی کارها و فعالیت هایش مشکل دارد؛ مثل بی نظمی در کارها، مشکل در نگهداری منظم وسایل و متعلقات خود.
• اغلب از تکالیفی که نیازمند فعالیت ذهنی مستمر است دوری می کند. مثل کارهای مدرسه و منزل
• اغلب وسایل خود را گم می کند مثل مداد، کتاب و کیف پول
• فراموشکاری در انجام کارهای روزمره مثل پیغام رساندن و حواس پرتی با محرک های خارجی

علایم بیش فعالی و تکانشگری:

• اغلب روی صندلی تکان می خورد با دست ها و پاهای خود بازی می کند یا آن ها را تکان می دهد و صندلی را ترک می کند.
• اغلب می دود یا از در و دیوار بالا می رود.
• نمی تواند بی سر و صدا به بازی و سایر فعالیت های تفریحی بپردازد و به نظر می رسد یک موتور او را به حرکت وا می دارد.
• اغلب زیاد حرف می زند و در وسط حرف دیگران یا فعالیت دیگران می پرد، قبل از پایان سوال جواب می دهد، وسط بازی یا کارها، اغلب قادر به انتظار کشیدن برای نوبت نیست، به عنان مثال توان انتظار در صف ندارد یا اجازه صحبت به دیگران نمی دهد.

توصیه های لازم برای والدین کودکان مبتلا بهADHD

2. جذابیت کارها را حفظ کنید: بسیاری از سرگرمی ها و مشاغل نیاز به تمرکز بالا دارد، بنابراین اگر کودکی از فعالیت های چالش برانگیز لذت می برد و می تواند هنگام انجام آنها تمرکز کند، ارزش دارد که او را برای ادامه دادن آن کار تشویق کنیم.
3. تمجید و تشویق کنید: رفتار خوب باید با تشویق تقویت شود. همانطور که برای کودکان مبتلا به ADHD یاد گرفتن رفتارهای غیرقابل قبول مهم است، به همان اندازه مهم است که با تشویق به آنها بگوییم چه رفتارهایی قابل قبول است.
4. ساختار و نظم فراهم کنید: ارائه نظم با ایجاد یک برنامه روزانه می تواند حواس پرتی های ناگهانی را محدود کند. دانستن اینکه چه چیزی در انتظار است، می تواند برای کودکان مبتلا به ADHD آرام بخش باشد. همچنین می تواند راه خوبی برای ورود مسوولیت به زندگی کودک باشد.
5. ورزش کردن را تشویق کنید: والدین می توانند با تهیه اسباب بازی هایی مانند توپ و یا طناب بازی، آموزش دوچرخه سواری به کودک یا ثبت نام او در یک ورزش گروهی، فعالیت بدنی را تشویق کنند. این کار می تواند به کودک مبتلا به ADHD کمک کند انرژی بیش از حدش را مصرف کند و عادت های سالم برای آینده ایجاد کند.
6. بهداشت خواب را رعایت کنید: خواب با کیفیت خوب می تواند به تنظیم سطح انرژی در روز بعد کمک کند و استرس و خلق و خوی را بهبود بخشد. والدین می توانند ساعت های منظم خواب را در برنامه روزانه بگنجانند.
7. کارها را به کارهای کوچک تقسیم کنید: اگر از کودک خواسته شده که اتاق خود را تمیز کند، تقسیم این کار به وظایف کوچک تر مانند مرتب کردن تخت خواب، قرار دادن اسباب بازی های روی زمین در داخل کمد یا جمع کردن لباس ها، مفید است.
8. عوامل حواس پرتی ها را به کمترین میزان برسانید: آرام نگه داشتن محیط اطراف بسته به علاقه کودک، خاموش کردن رادیو یا تلویزیون و کنار گذاشتن اسباب بازی ها در زمان مطالعه.
9. توضیح دلایل انجام کارها با زبانی روشن و مثبت: توضیح دلیل درخواست انجام کاری از کودک باید محترمانه باشد. توضیح دلایل انجام یک کار می تواند نگرانی و سردرگمی کودک مبتلا به ADHD را برطرف کند. هنگام توضیح باید از جملات مثبت و شفافی استفاده کنید.
10. زمان انتظار تعیین کنید: وقتی کودک ایده ای دارد به او بگوئید وقت آن را دارد که مناسب بودن آن را مورد بررسی قرار دهد. قبل از صحبت کردن یا عمل کردن چند ثانیه صبر کند. این کار تمرین زیادی را می طلبد، اما ارزش آن را دارد و می تواند به کودک یک مزیت واقعی در زندگی اجتماعی بدهد.
11. از به کار بردن زبان منفی خودداری کنید: کودک مبتلا به ADHD ممکن است احساس کند که دیگران از او بیزار هستند یا اینکه همیشه کارهای اشتباهی انجام می دهد. تقویت این موضوع با زبان منفی می تواند آسیب زا باشد و رفتارهای مخل را بدتر کند. بازخورد مثبت می تواند به تقویت اعتماد به نفس کودک کمک کند.
12. یادگیری اهمیت ندادن به چیزهای کوچک: این کار می تواند در طولانی مدت استرس را کاهش دهد و به پدر یا مادر کمک کند تا رفتارهای مهم تر را مهار کنند. اگر والدینی به هر مشکلی توجه کنند، هر روز برای همه استرس زا و ناخوشایند خواهد بود.
13. استراحت کنید: صرف وقت کل روز بر روی هر کودکی می تواند طاقت فرسا باشد. هر زمان می توانید استراحت کنید. هرچه والدین انرژی بیشتری داشته باشند، بهتر می توانند از پس استرس برآیند.
14. آرامش خود را حفظ کنید: حفظ آرامش امکان حل مسئله و برقراری ارتباط بهتر را ایجاد می کند. روش های زیادی برای حفظ آرامش وجود دارد مثل پیاده روی، یوگا و مدیتیشن که والدین می توانند استفاده کنند.
15. به یاد داشته باشید که همه کودکان رفتارهای نادرستی دارند: به راحتی می توان تصور کرد که همه رفتارهای دارای مشکل ناشی از ADHD است، اما همه کودکان گاهی اوقات رفتارهای بدی دارند. یاد بگیرید که کدام رفتارها به مدیریت نیاز دارند و کدام یک از موارد طبیعی رشد هستند.
16. کمک تخصصی پیدا کنید: یک درمانگر ADHD علاوه بر رفتارهای کودک می تواند به استرس والدین نیز کمک کند. علاوه بر کمک های تخصصی، اطلاعات سایر والدین در شرایط مشابه می تواند بسیار ارزشمند باشد.

«سیمین تاج دهقانی»، کارشناس سلامت روان معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز