مشکل اضافه وزن و چاقی در کودکان، امروزه به صورت یک مشکل همگانی در جهان درآمده و به سرعت نیز رو به افزایش است. تغییر الگوی غذایی و مصرف غذاهای پرانرژی با ظاهر جذاب ولی با ارزش غذایی کم، مصرف میان وعده های حاوی مقدار زیادی قند، نمک و چربی، مصرف ناکافی مواد غذایی دارای فیبر و از سوی دیگر، کاهش فعالیت جسمانی روزانه و تنش های عصبی ناشی از زندگی ماشینی از دلایل افزایش چاقی به شمار می رود. پیامدهای نامطلوب چاقی در دوران کودکی، افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع 2،  اختلالات چربی خون، کبد چرب، پرفشاری خون، آسم، مشکلات تنفسی و بیماری های قلبی عروقی در بزرگسالی ا‌ست.

کودکان چاق، بزرگسالان چاق در آینده خواهند بود. چاقی در کودکی موجب تکثیر و افزایش تعداد سلول های بافت چربی شده و این اتفاق باعث می شود که در بزرگسالی نتوانند وزن خود را بیش از حد معینی کاهش دهند و همواره با وجود داشتن رژیم غذایی، چاق باقی می مانند. بنابراین لازم است از دوران کودکی مانع از چاقی و اضافه وزن کودکان شد.

برای تشخیص کودکان اضافه وزن و چاق، از نمودار های استاندارد WHO با عنوان نمودار رشد کودک بر اساس وزن برای قد استفاده می شود. چنانچه کودکی در محدوده نمایش داده شده در شکل زیر قرار بگیرد، دارای اضافه وزن و چاق محسوب می شود.

توصیه های تغذیه ای:

کودکان زیر 6 ماه

در کودکان زیر 6 ماه باید تغذیه انحصاری با شیر مادر ادامه یابد و اگر کودک با شیری غیر از شیر مادر تغذیه شود، نباید شکر، غلات یا سایر شیرین کننده ها یا غلیظ کننده ها به شیر اضافه شود. همچنین از دادن شیر بیش از نیاز کودک و همچنین از تهیه شیرمصنوعی با آب کم باید خودداری شود.

کودکان 6 ماه تا 2سال

• تغذیه با شیر مادر ادامه یابد و در صورت مصرف شیر مصنوعی، بدون هیچ مواد افزودنی مصرف شود.
• در کودکانی که با شیر مصنوعی تغذیه می شوند، شیر مصنوعی با مقدار آب لازم تهیه شود و از مصرف بیش از مقدار مناسب برای سن کودک پرهیز شود.
• به کودک مواد غذایی کم چرب و کم شیرین داده شود.
• کودک از نوشیدنی های شیرین (چای شیرین و آب میوه صنعتی) تا حد امکان کمتر استفاده کند.
• تعداد و نوع میان وعده ها بر اساس توصیه های متناسب با سن کودک باشد.
•  

کودکان 2 تا 5 سال

• تعداد وعده ها و میان وعده هایی که کودک استفاده می کند، متناسب با سن کودک باشد.
• سهم هر وعده بر اساس توصیه های متناسب با سن کودک باشد.
• از میان وعده غذایی سالم و با ارزش غذایی مانند انواع میوه ها و سبزی های تازه و لبنیات کم چرب استفاده شود.
• از مواد غذایی کم چرب و کم شیرین در تهیه غذای کودک استفاده شود.
• کودک بیش از دو بار در هفته از نوشیدنی های شیرین استفاده نکند.  همچنین بیش از دو بار در هفته از میان وعده های پرانرژی (مثل چیپس، کیک، شیرینی) استفاده نشود.
• از دادن فست فودها مثل سوسیس، کالباس، پیتزا و انواع سس ها تا حد امکان خودداری شود.

  تغییر و اصلاح عادات و رفتار کودکان

• علاوه بر مصرف سبزی ها و میوه های متنوع و رنگارنگ و معطر، از سبزی ها و میوه های محلی و در دسترس خانواده در تهیه غذا به ویژه غذای کودکان استفاده شود.
• به جای خرید فست فود خارج از منزل، پیتزاهای متنوع خانگی با استفاده از انواع سبزی ها، آرد سبوس دار، مقدار کم پنیر پیتزا و کمترین میزان مصرف سس یا همبرگر خانگی و کم چرب برای کودک تهیه شود.
• میان وعده های غذایی با ارزش تغذیه ای کم نظیر فرآورده های غلات حجیم شده، شکلات، چیپس، پاستیل، چوب شور و آب نبات محدود شود.
• کودک به خوردن صبحانه سالم با ارزش غذایی مناسب تشویق شود. تخم مرغ، شیر کم چرب، نان سبوس دار و پنیر کم نمک همراه با خیار یا گوجه فرنگی، عدسی، حلیم کم چرب و کم شیرین گزینه های مناسبی برای صبحانه کودکان هستند.
• مصرف خامه، سرشیر، پنیرخامه ای،کره، ماست پر چرب و خامه ای، غذاهای سرخ شده، انواع شیرینی های خامه ای ، شیر پرچرب و بستنی کاهش یابد.
•  از روغن های مایع سالم و کم خطر مثل روغن زیتون، روغن آفتابگردان و روغن ذرت به جای روغن های جامد، کره، مارگارین استفاده شود.
• از ظرف کوچک برای غذا دادن به کودک استفاده شود.
• کودک را وادار به تمام کردن غذای خود نکنید. همچنین بهتر است کودک را مجبور به خوردن و آشامیدن نکنید.
• در هنگام تماشای تلویزیون تنقلات به کودک داده نشود.
• یک لیوان آب میوه برای کودکان زیاد است. بهتر است کودکان یک تا سه ساله نصف لیوان و کودکان چهار تا پنج ساله دو سوم لیوان آب میوه طبیعی در روز استفاده کنند.
• به طور کلی در تهیه غذای خانواده از گوشت های کم چرب مانند مرغ بدون پوست و ماهی به جای گوشت های پرچرب استفاده شود.
• در سالاد از سس مایونز کمتر استفاده شود و سس سالاد سالم با استفاده از ماست کم چرب، آبلیمو، سرکه و یا آب نارنج و سبزی های معطر و روغن زیتون تهیه و مصرف شود. 
• از آب آشامیدنی سالم به عنوان بهترین نوشیدنی برای رفع تشنگی و تامین مایعات مورد نیاز کودک استفاده شود.
• کودکان بالای دو سال حداکثر یک ساعت در روز را به دیدن تلویزیون، بازی با تلفن همراه و بازی های رایانه ای اختصاص دهند، نه بیشتر.
• کودکان بالای یک سال باید سه ساعت در روز فعالیت بدنی داشته باشند. بازی با توپ یا طناب، پیاده روی، لی‌لی، دوچرخه سواری یا اسکیت در خانه یا حیاط گزینه های مناسبی برای داشتن فعالیت بدنی در کودکان است.
• کودکان را به انجام کارهای خانه مثل کارهای باغچه، آب دادن به گلدان ها در منزل، مرتب کردن وسایل شخصی، نظافت اتاق و موارد مشابه تشویق کنیم.

«رزیتا ضیائی»، کارشناس تغذیه ستاد مرکز بهداشت شبکه بهداشت و درمان شهرستان استهبان