آیا می‌دانستید رایحه دل‌انگیز گیاهان دارویی تنها برای لذت بوییدن نیست؟

بسیاری از این عطرها، حاصل ترکیباتی هستند به نام ترپنوئیدها که امروزه در داروسازی مدرن، آروماتراپی و حتی تولید داروهای ضدعفونی و ضدالتهاب نقش مهمی دارند.

ترپنوئیدها چه هستند و در کجا یافت می‌شوند؟

ترپنوئیدها گروه بزرگی از ترکیبات طبیعی‌ هستند که از واحدهای ایزوپرنی تشکیل شده‌اند و در بسیاری از گیاهان، گل‌ها و میوه‌ها یافت می‌شوند؛ اسانس‌های گیاهانی مانند نعناع، اسطوخودوس، اوکالیپتوس و رُزماری سرشار از این ترکیبات هستند؛ بوی تند نعناع یا رایحه آرام‌بخش اسطوخودوس در واقع ناشی از همین ترپنوئیدهاست.

نقش دارویی ترپنوئیدها چیست؟

از دیدگاه داروسازی، ترپنوئیدها خواص گوناگونی دارند؛ برخی دارای اثر ضد التهاب و ضد درد هستند(مانند منتول و کافور)؛ برخی خاصیت ضد عفونی‌کننده و ضد باکتریایی دارند(مانند تیمول در آویشن) و برخی دیگر بهبود دهنده جریان خون و تنفس محسوب می‌شوند(مانند اوکالیپتول در اوکالیپتوس)؛ این ترکیبات در بسیاری از داروهای موضعی، شربت‌های ضد سرفه، کرم‌های ضد درد و فرآورده‌های ضد عفونی گیاهی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

آیا استفاده از اسانس‌ها بی‌خطر است؟

اگرچه اسانس‌ها طبیعی‌ هستند، اما مصرف یا استعمال نادرست آنها می‌تواند خطرناک باشد؛ غلظت بالای اسانس‌ها ممکن است باعث تحریک پوست، واکنش‌های آلرژیک، سردرد یا تهوع شود؛ استفاده خوراکی از اسانس‌ها باید صرفاً با توصیه پزشک یا داروساز انجام شودف زیرا برخی ترکیبات مانند «کامفر» یا «منتول» در دوز بالا به‌ویژه در کودکان و نوزادان می‌توانند مسمومیت عصبی یا تنفسی ایجاد کنند.

اسانس‌ها با چه داروهایی تداخل دارند؟

بعضی اسانس‌ها می‌توانند با داروهای آرام‌بخش، ضد انعقاد یا داروهای فشار خون تداخل داشته باشند؛ به عنوان مثال، اسانس اسطوخودوس ممکن است اثر داروهای آرام‌بخش را تشدید کند؛ داروساز می‌تواند هنگام خرید یا مصرف فرآورده‌های گیاهی حاوی اسانس، درباره تداخل‌ها و نحوه استفاده ایمن شما را راهنمایی کند.

نقش داروساز در مصرف ایمن فرآورده‌های حاوی اسانس چیست؟

داروساز آشنا به ترکیبات گیاهی می‌تواند نوع فرآورده(روغن موضعی، پماد، شربت یا بُخور) را متناسب با سن، شرایط جسمی و داروهای مصرفی فرد توصیه کند؛ نگهداری صحیح اسانس‌ ها نیز مهم است؛ اسانس ها باید در ظروف تیره، در دمای اتاق و دور از نور مستقیم نگهداری شوند تا ترکیبات آنها تخریب نشود.

جمع ‌بندی:

ترپنوئیدها و اسانس‌ها، هدیه‌ معطر طبیعت‌ هستند که اگر درست استفاده شوند، می‌توانند آرام‌بخش، ضد التهاب و حتی ضد باکتری باشند، اما مصرف بی‌رویه یا خودسرانه‌ آنها ممکن است به بدن آسیب برساند؛ پیش از استفاده از هر فرآورده گیاهی معطر، با داروساز خود مشورت کنید تا هم از خواص آن بهره‌مند شوید و هم از خطرات احتمالی در امان بمانید.

دکتر «اردلان پاسداران»، عضو هیأت علمی گروه فارماکوگنوزی دانشکده داروسازی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز