مراقبت های معمول پس از زایمان، طی 3 ملاقات انجام می شود که ملاقات اول در روزهای یکم تا سوم، ملاقات دوم در روزهای دهم تا پانزدهم و ملاقات سوم در روزهای سی ام تا چهل و دوم پس از زایمان انجام می شود. 

برای مادری که در بیمارستان زایمان می کند، مراقبت پس از زایمان در بیمارستان را می توان مراقبت بار اول پس از زایمان محسوب کرد.

آموزش و توصیه ها در مراقبت های پس از زایمان:  

طی ملاقات های پس از زایمان در مورد بهداشت فردی همچون استحمام، بهداشت محل بخیه، لباس مناسب شیردهی، استراحت در طول روز، خواب کافی، مصرف دارو در زمان شیردهی

 سلامت روان (علائم اندوه پس از زایمان، افسردگی و حمایت عاطفی همسر و وابستگان نزدیک)

سلامت جنسی (زمان مناسب روابط جنسی، بهداشت جنسی با تاکید بر پرهیز از رفتار پُر خطر)

علائم نیازمند مراقبت ویژه (تب، خونریزی بیش از حد قاعدگی، ترشحات بدبو و چرکی از مهبل، سرگیجه، سر درد، درد ساق و ران، تنگی نفس، درد قفسه سینه، درد شکم، افسردگی شدید) و  درد محل بخیه، شکایت شایع (خستگی، کمر درد، یبوست)

تغذیه (تنوع و تعادل در تغذیه زمان شیردهی) و مکمل های دارویی، نحوه شیردهی و مشکلات و تداوم آن و مصرف دارو در زمان شیردهی، مراقبت از نوزاد و علائم نیازمند مراقبت ویژه نوزاد (زردی، خوب شیر نخوردن، تب، اسهال، استفراغ) و زمان مناسب بارداری بعدی به مادر آموزش داده می شود.

علائم نیازمند مراقبت ویژه پس از زایمان: 

خونریزی بیش از حد قاعدگی در هفته اول، تب و لرز، خروج و ترشحات بدبو و چرکی از مهبل، درد و ورم یک طرفه ساق و ران، افسردگی شدید، درد شکم یا پهلو، سوزش یا درد هنگام ادرار کردن، درد و تورم و سفتی پستان ها و درد و سوزش و ترشح از محل بخیه ها، سر درد شدید و سرگیجه مادر با داشتن این علائم سریع به مراکز خدمات جامع سلامت، پایگاه های سلامت، پایگاه های پزشک خانواده و خانه های بهداشت مراجعه نماید.

علائم روانپزشکی: 

برخی مادران ممکن است در دو هفته اول پس از زایمان دچار افسردگی خفیف و گذرا (اندوه پس از زایمان) شوند که علائم آن به صورت احساس غمگینی، گریه و بی قراری، تحریک پذیری، اختلال در خواب و کاهش اشتها بروز می کند؛ دوره پس از زایمان، دوره پرخطری از نظر عود انواع اختلالات روانپزشکی قبلی و یا بروز اختلالات روانپزشکی جدید است؛ بنابراین چنانچه مادر سابقه اختلال در گذشته دارد و یا در بارداری، افسردگی و یا سایر مشکلات روانشناختی را تجربه کرده و در حال حاضر با علائم اندوه پس از زایمان مراجعه کرده است، باید تحت نظر باشد، زیرا این علائم اندوه ممکن است علائم اولیه یک اختلال شدید باشد.

اگر علائم اندوه پس از زایمان طولانی و شدیدتر شود و فعالیت روزانه مادر را مختل کند و یا مادر افکار خودکشی و آسیب به خود یا نوزاد داشته باشد، «افسردگی شدید پس از زایمان» مطرح است؛ در موارد بسیار نادر، مادر علاوه بر افسردگی شدید پس از زایمان، علائم هذیان و توهم یا پرخاشگری شدید نیز پیدا می کند که «جنون پس از زایمان» نامیده می شود که می تواند بیمار و نوزاد را در معرض خطرات متعدد قرار دهد.

مشکلات شیردهی: 

در هر ملاقات، از مادر در مورد ادامه شیردهی به نوزاد سوال می شود؛ در صورت وجود مشکلاتی مانند نوک فرو رفته، صاف، دراز و مجاری بسته، احتقان و شقاق به مادر آموزش داده می شود.  

- احتقان: تب خفیف و گذرا، درد، گرمی و سفتی هر دو پستان معمولا 3 تا 5 روز پس از زایمان

- شقاق: زخم و درد نوک پستان

- آبسه پستان: تب، درد یک طرفه پستان، قرمزی، سفتی پستان به همراه توده مواج و خروج چرک

- ماستیت: درد یک طرفه پستان، تب، بروز معمولا 3 تا 4 هفته پس از زایمان

مکمل های دارویی: 

مادر باید تا سه ماه پس از زایمان مکمل مصرف کند؛ بنابراین مطمئن شوید که مادر به میزان مورد نیاز قرص آهن و مولتی ویتامین دارد.

ملاقات های پس از زایمان:  

ملاقات اول با مادر در یکی از روزهای یکم تا سوم، ملاقات دوم در روزهای دهم تا پانزدهم و ملاقات سوم در روز های سی ام تا چهل و دوم پس از زایمان انجام می شود. مراقبت های نوزاد (به جز مراقبت بدو تولد) نیز در سه نوبت شامل مراقبت روزهای سوم تا پنجم، مراقبت روزهای چهاردهم تا پانزدهم و مراقبت روزهای سی ام تا چهل و پنجم انجام می شود.

وضعیت ادراری- تناسلی و اجابت مزاج: در مراقبت های پس از زایمان از مادر در مورد وضعیت دفع ادرار (سوزش، درد، فشار، تکرر، احساس دفع سریع، بی اختیاری) و اجابت مزاج (یبوست، خونی بودن مدفوع، درد مقعد، بواسیر، بی اختیاری) و سوزش و خارش ناحیه تناسلی سوال می شود.

توصیه های بهداشتی پس از زایمان:

محل بخیه ها: استفاده گرما درمانی با استفاده از حوله گرم بیست و چهار ساعت پس از زایمان، خودداری از مقاربت تا ترمیم کامل پرینه (بیست روز پس از زایمان)، شست و شوی روزانه ناحیه تناسلی، نشستن در لگن آب گرم سه بار در روز.

بهداشت فردی: شست و شوی ناحیه تناسلی از جلو به عقب، خشک نگه داشتن آن، تعویض مرتب نوار بهداشتی (حداقل هر 4  تا  6 ساعت) و لباس زیر تا کاهش میزان ترشحات، استحمام روزانه، شستن دست ها قبل از بغل کردن یا شیر دادن نوزاد، استراحت و خواب کافی، حمایت اطرافیان و همسر در انجام کارهای روزانه به ویژه در روزهای اول پس از زایمان، عدم استعمال دخانیات و دوری از موجهه با دود سیگار.

یبوست: افزایش فعالیت بدنی، رژیم غذایی سبوس دار، فیبر دار و نوشیدن مایعات.  

«مریم یارپزشکان» کارشناس امور جمعیت و خانواده مرکز بهداشت شهدای والفجر