یکی از مهم ترین دوران های زندگی یک مادر، دوران بارداری و شیر دادن به نوزاد است. با توجه به وضعیت فیزیولوژیک، سن باردارى یا شیر دادن، میزان فعالیت و خصوصیات ویژه فردى، برخورداری از یک تغذیه مناســب برای مادر، ضرورى است.

در دوران بارداری، تغییرات فیزیولوژیک برای حمایت از متابولیسم بدن مادر از یک سو و همچنین رشد و تکامل جنین از سوی دیگر نیاز به برخی ریزمغذی ها شامل ویتامین ها و مواد معدنی را افزایش می دهد و باید اطمینان حاصل شود که برنامه غذایی روزانه، مواد مغذی موردنیاز مادر باردار را تا حد زیادی تأمین کند.

ریز مغذی ها نقش های متنوعی در بارداری دارد و فقدان یا کمبود هر کدام از آنها ممکن است سبب مشکلات زیادی برای مادر و جنین شود. 

نتایج پژوهش های اخیر در ارتباط با وضع تغذیه زنان باردار نشان می دهد که دریافت مواد مغذی روزانه در مادران باردار، مشابه مادران غیر باردار است و نیازمندی های غذایی ویژه دوران بارداری تأمین نشده است؛ برخی از ویتامین ها و مواد معدنی از طریق برخورداری از رژیم غذایى متعادل و متنوع در طول دوران بارداری قابل تأمین است، اما در سایر موارد، استفاده از یک مکمل ضرورت دارد که در ادامه با آنها آشنا می شویم:

• مکمل اسیدفولیک: نیاز به اسیدفولیک در دوران باردارى افزایش مى یابد؛ به دلیل نقش اسیدفولیک در پیشگیرى از نقص مادر زادى لوله عصبى، بهتر است مصرف این مکمل از سه ماه قبل از باردارى شروع شود و براى مادران باردارى که از قبل تصمیم به باردارى نداشته اند، به محض اطلاع از باردارى مصرف روزانه یک قرص اسید فولیک توصیه مى شود.
• ید: با توجه به نقش ید در متابولیسـم بــدن و تولید انرژى و نیز تکامل مغز جنین، میزان ید موردنیاز در دوران باردارى افزایــش مى یابد؛ به طورى که کمبود ید در دوران باردارى منجر به عقب ماندگى ذهنى، هیپوتیروئیدى و گواتر مى شود. با توجه به اینکه در کشور ما غذاهاى گیاهى و حیوانى از نظر ید فقیر است، براى پیشگیرى از کمبود ید در باردارى مصرف نمک یددار تصفیه شده (در مقدار کم) در طبخ غذا لازم است. بنابراین با توجه به اهمیت و نقش اسید فولیک و ید در بدن توصیه می شود زنان به محض اطلاع از بارداری یا سه ماه پیش از باردار شدن تا پایان بارداری، روزانه یک عدد مکمل ید و فولیک مصرف کنند. در صورت مصرف مکمل مولتی ویتامین حاوی 400 میکروگرم اسیدفولیک و 150 میکروگرم ید از هفته شانزدهم بارداری نیاز به مصرف مکمل ید و فولیک به صورت جداگانه نیست.
• مکمل آهن: نیاز به آهن تا دو برابر نیاز قبل از باردارى افزایش می یابد. این میزان افزایش نیاز به آهن، براى رشد جفت و جنین به حدى است که به هیچ وجه از طریق مصرف مواد غذایى به تنهایى تأمین نمى شود. در کشــور ما مصرف روزانه یک عدد قرص آهن (ســولفات فرو 150 میلى گرم) براى پیشـگیرى از کم خونى فقر آهن و عوارض ناشى از کمبود شدید و متوسط آن بر رشد و تکامل جنین و سلامت مادر (از جمله مرگ و میر مادران، زایمان زودرس، رشد ناکافى جنین و افزایش خطر مرگ و میر جنین) ضرورى اســت. بر اســاس شیوه نامه کشورى براى پیشگیرى از فقر آهن، مادران باردار باید از شروع هفته 16 باردارى یک عدد قرص سولفات فرو در روز مصرف کرده و تا سه ماه پس از زایمان ادامه دهند. لازم به ذکر اســت مصرف مکمل آهن در مورد مادران باردار مبتلا به تالاســمى نیز طبق برنامه کشــورى مانند ســایر مادران باردار توصیه مى شود. مصرف قرص آهن ممکن اســت عوارضى مانند تهوع، درد معده، اســهال و یا یبوســت به دنبال داشته باشد، به همین دلیل توصیه مى شــود قرص آهن بعد از غذا میل شــود تا عوارض جانبى به کمترین میزان برسد. بهترین زمان براى مصرف مکمل آهن شب قبل از خواب است.
• مکمل مولتى ویتامین (ساده یا مینرال): با توجه به افزایش نیاز مادران باردار به مواد مغذی و اینکه اغلب ترکیب برنامه غذایی مادر باردار از تعادل و تنوع کافی برخوردار نیست، مصرف مکمل های مولتی ویتامین توصیه می شود؛ در کشور ما بر اساس شیوه نامه های موجود، لازم است تمامی مادران باردار از شروع هفته شانزدهم بارداری تا سه ماه پس از زایمان، باید روزانه یک عدد کپسول مولتی ویتامین ساده یا مینرال حاوی 150میکروگرم ید، مصرف کنند. لازم به ذکر است در مادرانی که مبتلا به هیپرتیروییدی (پرکاری تیروئید) هستند، مکمل حاوی ید توصیه نمی شود و مصرف آن در سایر بیماری های تیروئید منعی ندارد.
• ویتامین D: یک ویتامین محلول در چربی و دارای نقش های متعدد در بدن است؛ این ویتامین علاوه بر نقشی که در جذب کلسیم، حفظ سلامت استخوان ها و پیشگیری از پوکی استخوان دارد، در پیشگیری از بسیاری از بیماری های غیرواگیر از جمله دیابت نوع دو، بیماری های خود ایمنی و انواع سرطان نیز نقش دارد؛ شواهد موجود نشان می دهد که سطوح پایین ویتامین D در طی بارداری، مادر را مستعد ابتلا به پره اکلامپسی می کند ( سندرمی که با مجموعه ای از علائم ادم، دفع پروتئین در ادرار و پرفشاری خون همراه است). با توجه به شیوع گسترده کمبود ویتامین D در مادران باردار و نقش پیشگیرانه آن در بیماری ها و محدود بودن منابع غذایی برای تأمین این ویتامین، مصرف روزانه مکمل ویتامین D هزار واحدی از ابتدای بارداری تا پایان بارداری توصیه می شود.

«مریم جلوداری»، مسوول واحد بهبود تغذیه جامعه شبکه بهداشت و درمان شهرستان سپیدان