کودکان یکی از گروه‌ های آسیب ‌پذیر در بحران‌ ها هستند؛ درست مثل سالمندان و معلولان، اما این آسیب‌ پذیری را به روش ‌های متعددی می ‌توان کاهش داد. آموزش و ایجاد آمادگی روانی و فیزیکی در همه اقشار جامعه، یکی از مهم‌ترین ضرورت ‌های پیش از بحران است. در این میان آموزش کودکان برای مواجهه با موقعیت ‌های بحرانی، موضوعی است که شاید کمتر به آن پرداخته شده است. تصور غالب جامعه این است که کودک هیچ درکی از حادثه ندارد و بزرگ‌ترها باید تا می‌ت وانند او را از فضای حادثه و هراس آن دور کنند.

این تصور به چند دلیل اشتباه است؛ نخست اینکه احتمال وقوع حادثه هر زمان و مکانی وجود دارد و نمی ‌توان کودک را به دلیل کم ‌سن ‌و ‌سال بودن از واقعیت ‌های زندگی دور نگه داشت. دلیل دیگر این است که به قابلیت ‌های قابل اتکا در کودکان کم‌ توجهی می ‌شود، کودکان و نوجوانان زمینه یادگیری بسیار قوی دارند و می ‌توان با مهارت‌ آموزی مناسب به آنها در مواقع بحران، روی آنها حساب کرد.

گاهی اوقات کودکانی که در خارج از محدوده وقوع حادثه قرار دارند، ممکن است از پدر و مادر خود بپرسند آیا امکان دارد این حادثه در محل زندگی آنها هم اتفاق بیفتد؟ به طور خلاصه می‌ توان پاسخ مثبت داد و ذکر این نکته که این حادثه یا مشابه آن ممکن است در محل زندگی شما هم رخ دهد. یا اینکه در گذشته رخ داده است، اما شما آمادگی کافی دارید. در این موارد بسیار مهم است که مراحل و جزئیات برنامه‌های خود را توضیح دهیم.

حوادثی مانند زلزله، سیل، طوفان و مانند آن اغلب بسیار سریع اتفاق می ‌افتد و ما زمان کافی برای آماده ‌سازی نداریم. اما اقداماتی هست که می‌ توان در آن موقعیت انجام داد. بهتر است کودک خود را نیز در جریان آنها قرار دهیم. همچنین کارهایی را باید پیش از وقوع بلایای طبیعی انجام داد. برای مثال، می‌توان به کودک آموزش داد هنگام وقوع زلزله کجا پناه بگیرد. یا می‌توان شماره‌های ضروری را به او آموزش داد تا در صورت بروز مشکل با آنها تماس بگیرد.

از جمله اقداماتی که پدر و مادر و مراقبان کودکان در ایجاد آمادگی در برابر مخاطرات می ‌توانند انجام دهند و به آن عمل کنند، این است که در وجه اول محیط خانه را امن و ایمن نگه دارند؛ به عنوان مثال برای ایمن ‌کردن اتاق کودکان و آمادگی در برابر وقوع زلزله، از آویزان‌ کردن وسایل از سقف اتاق کودک خودداری شود.

بازی و ایمنی

وقتی برای فرزندمان از زلزله و دیگر بلایای طبیعی صحبت کنیم، او از لحاظ ذهنی نسبت به این بلایا آگاه می‌ شود؛ به او بگوییم زلزله در همه جای دنیا و در هر خانه‌ای می ‌تواند اتفاق بیفتد. برای اینکه از ترس‌ های کودک‌ کم شود، از فضای خانه استفاده کنیم و با او زلزله‌ بازی کنیم. می ‌توانیم یک مانور زلزله در خانه راه بیندازیم و همه اعضای خانواده را در آن شرکت دهیم، وقتی زلزله فرضی شروع شد، می‌توان راه‌های پناه ‌گرفتن صحیح و غلط را به او آموزش داد. کدام قسمت‌ های خانه امن و کدام بخش ‌ها نا امن است. قصه ‌ها هم می‌تواند به کمک خانواده‌ها بیاید.

نقاشی و ایمنی

کارهای خلاقانه بسیاری می‌ توان برای رسیدن به این هدف در آموزش کودکان انجام داد. می ‌توانیم از کودک بخواهیم یک نقاشی از اتاق یا خانه بکشد. اگر کشیدن جزئیات برای او سخت است، ما هم به او کمک کنیم، سپس نقاط امن و نا امن را با رنگ ‌آمیزی مشخص کنیم. می‌توانیم از فرزندمان بخواهید طبق آنچه به او آموزش داده‌ایم، در نقاشی نقاط امن را آبی و نقاط نا امن را به رنگ قرمز در بیاورد.

بهتر است این آموزش ‌ها به کمک فعالیت ‌های مورد علاقه کودکان همچون بازی، ورزش، نقاشی و حتی ایفای نقش باشد تا قابل ‌پذیرش و یا دگیری بوده و در نهایت نهادینه شود.

دکتر «میلاد احمدی مرزاله»، عضو هیات علمی گروه سلامت در بلایا و فوریت ها، دانشکده مدیریت و اطلاع رسانی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شیراز