یکی از عوامل تأثیرگذار بر سلامت شناختی در دوران سالمندی، نوع داروهایی است که فرد مصرف می‌کند. برخی از داروهای رایج آنتی‌کولینرژیک‌ها هستند که می‌توانند با مسدود کردن اثر استیل‌کولین در مغز موجب کند شدن عملکرد مغز شود. کند شدن عملکرد مغز می‌تواند باعث تشدید مشکلات حافظه شود و با افزایش خطر ابتلا به آلزایمر و سایر انواع زوال عقل مرتبط است.

با وجود خطر شناخته شده این داروها برای مغز سالمندان، داروهای آنتی‌کولینرژیک همچنان به‌طور گسترده تجویز می‌شوند. علاوه بر این، بسیاری از داروهای بدون نسخه رایج نیز خاصیت آنتی‌کولینرژیک دارند. مطالعات نشان می‌دهند که بیشتر سالمندان به‌طور منظم از نوعی داروی آنتی‌کولینرژیک استفاده می‌کنند، حتی بیشتر از آنچه انتظار می‌رود.

چرا مصرف آنها اینقدر رایج است؟

-بیشتر سالمندان از این که داروهای آنتی‌کولینرژیک به طور گسترده استفاده می‌شوند و تجویز می‌شوند، آگاه نیستند.

-بسیاری نمی‌دانند که این داروها بر عملکرد مغز تأثیر می‌گذارند و می‌توانند مشکلات حافظه را تشدید کنند.

در اکثر موارد، روش‌های درمانی مؤثر یا ایمن برای کنترل علائم یا بیماری‌ها وجود دارد، بنابراین نیاز است که سالمندان و خانواده‌هایشان از این نوع داروهای پرخطر آگاه باشند.

هفت نوع داروی آنتی‌کولینرژیک رایج

۱- آنتی‌هیستامین‌های خواب‌آور ( Sedating Anticholinergic) مانند دیفن هیدرامین.

آنتی‌هیستامین‌های غیرخواب‌آور مانند لوراتادین اثر آنتی‌کولینرژیک کمتری دارند و برای مغز سالمندان ایمن‌تر هستند.

۲- فرمول شبانه داروهای مسکن بدون نسخه  (PM Painkillers)که باز هم حاوی آنتی ‏هیستامین های خواب‏ آور هستند.

۳- داروهای درمان مثانه‌ی پرکار  (Overactive bladder)مانند اکسی‌بوتینین، تولترودین و سولیفناسین

اغلب روش‌های دیگری برای مدیریت علائم مثانه وجود دارد. مهم است که قبل از مصرف طولانی‌مدت یا برای کسی که مشکلات حافظه دارد، با پزشک مشورت کنید.

۴- داروهای ضد سرگیجه، بیماری حرکت یا تهوع، مانند دیفن‌هیدرامین

۵- داروهای ضد خارش.

آنتی‌هیستامین‌ها مثل دیفن‌هیدرامین و هیدروکسی‌زین معمولاً برای خارش تجویز می‌شوند.

بهتر است با پزشک مشورت کنید تا ببینید آیا می‌توان از کرم‌های موضعی با عوارض کمتر استفاده کرد یا روش دیگری برای کنترل خارش وجود دارد.

بسیاری از سالمندان دچار خارش می‌شوند، زیرا پوستشان خشک است و استفاده بیشتر از مرطوب‌کننده می‌تواند این مشکل را کاهش دهد.

۶- داروهای ضد درد عصبی

کلاس قدیمی داروهای تری‌سیکلیک ضدافسردگی، مانند آمی‌تریپتیلین و نورتریپتیلین، که عمدتاً برای درد عصبی و گاهی زونا استفاده می‌شوند.

۷- پاروکستین

این دارو از دسته SSRI که برای درمان افسردگی و اضطراب استفاده می‌شود، هم آنتی‌کولینرژیک است. بیشتر داروهای دسته SSRI آنتی‌کولینرژیک نیستند؛ در این مورد داروهای دیگری مانند اس‏سیتالوپرام، سیتالوپرام و سرترالین ایمن هستند.

چه کسانی باید از داروهای آنتی‌کولینرژیک اجتناب کنند؟

سه گروه اصلی:

-افرادی که نگران مشکلات حافظه یا عملکرد شناختی خود هستند

-افرادی که دچار اختلال شناختی خفیف یا زوال عقل هستند، مانند آلزایمر

-افرادی که می‌خواهند ریسک ابتلا به آلزایمر را کاهش دهند

توصیه‌های ایمنی در مصرف داروهای آنتی‌کولینرژیک

اگر داروی آنتی‌کولینرژیک مصرف می‌کنید:

ریسک‌های شناختی بلندمدت ناشی از این داروها به مدت زمان مصرف و دُز مصرفی بستگی دارد. استفاده کوتاه‌مدت و گاه‌به‌گاه معمولاً تأثیر بلندمدت ندارد.

-هرگز بدون مشورت پزشک دارو را قطع یا دُز آن را کم نکنید.

- برای کاهش تدریجی مصرف، جایگزینی با داروی ایمن‌تر یا کاهش دُز به حداقل دُز مؤثر، از پزشک کمک بخواهید.

-قبل از مشورت با پزشک، بهتر است روش‌های غیردارویی برای کنترل بیماری یا علائم خود را بررسی و مطالعه کنید تا بتوانید با پزشک درباره‌ آنها صحبت کنید.

در بسیاری از موارد، روش‌های مؤثر دیگری برای کنترل علائم بدون استفاده از داروهای آنتی‌کولینرژیک وجود دارد.

اگر مصرف دارو ضروری است و به نظر می‌رسد باید داروی آنتی‌کولینرژیک را ادامه دهید، نگران نباشید. مصرف دارو زمانی منطقی است که مزایای آن بیشتر از ریسک‌های آن باشد و جایگزین‌های دیگر بررسی شده و ناکافی باشند.

علاوه بر این، روش‌های مختلفی برای حفظ سلامت مغز و بهینه‌سازی عملکرد شناختی وجود دارد که می‌تواند همراه با مصرف دارو کمک‌کننده باشند.

دکتر «اسماء میرفردی» کارشناس کمیته تجویز و مصرف منطقی دارو معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز