سیلاب عبارت است  از آب فراوانی که به سرعت جاری شده و طغیان کند، به نحوی که قسمتی از زمین را که در شرایط عادی زیر آب نیست، فرا گیرد. سیلاب ها از جمله شایع ترین حوادث طبیعی بوده که اغلب در نواحی پست و در کنار دریاها و جوی های آب و در نزدیکی بندرها ایجاد شده و سبب بروز خسارت مالی و جانی فراوانی می شود. 

انواع سیلاب ها را می توان شامل سیلاب های دریایی، سیلاب های آنی، ساحلی و شهری برشمرد.

علت های وقوع سیلاب

عوامل طبیعی

• ریزش بارش های جوی سنگین (ناشی از تاثیرات تغییر اقلیم) روی سطوح نفوذ ناپذیر شهر؛
• بالا آمدن سطح آب دریاها و دریاچه ها؛
• ذوب سریع برف ها و یخچال ها؛
• شکست آنی بندهای آبی؛
• خشکسالی که سبب کاهش نفوذپذیری خاک شده و بدین سبب آب با نرخ پائین به زمین جذب می شود.

عوامل انسانی

• قطع کردن جنگل ها، بوته ها و از بین بردن علفزارها
• نبود شبکه کانال با ابعاد مناسب و مطلوب در سطح شهر؛
• نبود سازه های کنترل و هدایت سیلاب؛
• ازدیاد ساختمان سازی؛ ‌
• تصرف و غصب مسیل ها و حریم رودخانه ها؛
• نبود سیستم کانالایزسیون و فاضلاب شهری؛
• نبود لایروبی و پاک کاری کانال های شهری بنابر انبوه شدن کثافات؛

توصیه های لازم در مواجهه با سیل

نخستین توصیه در مواجهه با سیلاب، توجه به هشدارهای سازمان هواشناسی و دستورالعمل های منطقه ای است. بر اساس تجربیات کسب شده، بهتر است در هنگام شروع سیل، تمام افراد در منزل خود بمانند و بیرون نروند؛ چون خطر بیرون رفتن بیشتر از ماندن در منزل است. البته این در صورتی است که افراد نسبت به استحکام ساختمانی که در آن زندگی می کنند یقین حاصل کرده باشند. علاوه بر این توصیه می شود قبل از وقوع سیل به اندازه کافی غذا، آب و لوازم ضروری بهداشتی در منازل خود نگهداری کرده و برای گذران زندگی از طبقات بالای ساختمان ها استفاده کنند.

همچنین در صورتی که ساکنان مناطق سیل خیز، وقوع سیل را پیش بینی نکرده یا سرعت بالا آمدن آب به قدری است که فرصت جمع آوری و حمل اشیای گرانبها را ندارند، باید این اشیا را به سطوح فوقانی مثل طاقچه ها انتقال دهند.

علاوه بر این، در صورتی که سیل و طوفان بسیار شدید وجود داشت یا احتمال تخریب سقف می رفت، از رفتن به قسمت های میانی پشت بام و نیز پشت بام های شیب دار خوداری شود.

ذکر این نکته را نباید از خاطر برد که سیل می تواند زیرسازی ساختمان ها را ضعیف کرده و ساختمان های تضعیف شده را بسیار زود ویران کند، به همین دلیل همواره تاکید می شود ساکنان این مناطق از استحکام منزل خود یقین داشته باشند. همواره تاکید می شود تمامی افراد ساکن در اینگونه مناطق، در هنگام ورود آب به خانه، به سطح آب در محیط اطراف خود توجه داشته باشند تا بتوانند تخمینی از بالا آمدن سطح آب و میزان پیشرفت سیل داشته باشند.

نکته دیگر اینکه تا زمانی که از سلامت منابع آب یا آب لوله کشی اطمینان حاصل نکرده اند از آب ذخیره شده استفاده نکنند.

ضمن اینکه اگر می خواهند به طور موقت از منزل خارج شوند به میزان کافی آب و مواد خوراکی و وسایل ضروری و در کنار آن پوشاک و البسه کافی همراه خود ببرند، چرا که هر لحظه امکان دارد در هنگام بروز سیل تا چند روز مجبور به بیرون ماندن از خانه و زندگی در محیط باز باشند.

بنابراین افرادی که در هنگام بروز سیل بیرون از منزل هستند، باید هنگام عبور از میان آب، بسیار مراقب باشند؛ چرا که حتی ارتفاع ۱۵ سانتیمتری آب با جریان شدید کافی است تعادل انسان را بر هم زند. بنابراین می توان در صورت امکان، از یک تکه چوب برای تخمین مسیر پیرامون خود و سطح زیر آب استفاده کرد. همچنین همواره تاکید می شود از تردد در نزدیک سدها و آب بندها خودداری شود.

همچنین باید تماس خود را با آب باقیمانده از سیل به کمترین میزان رساند، زیرا احتمال آلودگی شدید آب های روان ناشی از سیل زیاد است و سهل انگاری در این زمینه می تواند عواقب بسیار بدی را به دنبال داشته باشند. بنابراین، برای بهره گیری از یک نیروی خود امدادی در میان خانواده و کاهش خطرات ناشی از وقوع سیل در مناطق مختلف کشور، باید در هنگام وقوع این گونه حوادث رعایت نکات شاد شده مدنظر قرار گیرد.

دکتر «میلاد احمدی مرزاله»، عضو هیات علمی گروه سلامت در بلایا و فوریت های دانشکده مدیریت و اطلاع رسانی پزشکی شیراز