بیماری سالک یا لیشمانیوز پوستی از مهمترین بیماری های
پوستی مشترک یا قابل انتقال از حیوان به انسان است.

 

در این بیماری زخم هایی بر روی نقاط مختلف بدن به ویژه
صورت، دست و پا ایجاد می شود که علاوه بر نیاز به درمان طولانی مدت - در بعضی موارد
حدود یک سال - از عوارض آن به جا ماندن یک جوشگاه دایمی و فرو رفته پس از بهبودی است.

ناقل بیماری

ناقل سالک، پشه ریزی به نام پشه خاکی است که از طریق
گزش و خونخواری، انگل بیماری را انتقال می دهد.

مشخصات و عادات رفتاری پشه خاکی

·                 
پشه
خاکی به رنگ زرد کم رنگ(خاکی رنگ) و خیلی ریز به اندازه 2-3 میلی متر است و موقع
استراحت بال های خود را به صورت عدد 7 نگه می دارد.

·                 
جهشی
پرواز می کند و پشه خاکی در تمام طول سال فعال است، اما از اردیبهشت تا شهریور بیشترین
فعالیت را دارد.

·                 
پشه
خاکی هنگام غروب آفتاب از پناهگاه خود بیرون آمده و شروع به گزش و خونخواری می کند
و فعالیت آن تا صبح ادامه دارد، اما بیشترین فعالیت این حشره در نیمه اول شب،
هنگام غروب آفتاب است.

·                 
پشه
خاکی، موقع روز در پناهگاه های تاریک، گرم و مرطوب، مانند زیرزمین منازل و شکاف
های عمقی دیوارها، داخل درزهای سقفی چوبی، پشت کمد ها، قاب عکس ها و سایر اشیا
ثابت در خانه و بیرون از منزل، اصطبل ها، اطراف توده های زباله، کودهای حیوانی و
انباشت پسمانده های منازل، اماکن متروکه، لانه جوندگان و غارها استراحت می کند.

·                 
پشه
خاکی اغلب قسمت هایی از بدن که بدون  پوشش است را مورد گزش قرار می دهد و در
نتیجه بیشترین زخم هایی که ایجاد می شود، در نقاط باز بدن است.

مخزن بیماری:

مخزن بیماری بعضی جوندگان وحشی و انواع سگ سانان و هستند و
موش صحرایی و سگ، از مهم ترین مخازن سالک به شمار می رود.

چگونه به سالک مبتلا می شویم؟

پشه خاکی هنگام غروب آفتاب برای تغذیه وارد محیط شده و ضمن
گزش و خونخواری از مخزن آلوده مثل موش، سگ و یا انسان بیمار، تعدادی انگل لیشمانیا
را وارد بدن خود می کند. انگل لیشمانیا در بدن پشه خاکی در طی چهار تا 18 روز
تکثیر و تغییر شکل یافته و پشه خاکی تبدیل به پشه خاکی آلوده شده و چنانچه انسان
در معرض گزش پشه خاکی آلوده قرار گیرد، عامل بیماری به انسان سالم انتقال می یابد.

هنگامی که پشه خاکی آلوده یک فرد را مورد گزش قرار می دهد،
زمانی حدود چند هفته تا چند ماه و گاهی یک تا دو سال طول می کشد و به همین دلیل
است که اکثر گزش های پشه خاکی در بهار و تابستان اتفاق می افتد، اما زخم های
بیماری سالک اغلب در اواخر تابستان و پاییز و گاهی زمستان دیده می شود که به این
مدت دوره نهفتگی بیماری گویند.

نشانه های بیماری سالک:

بعد از دوره نهفتگی، زخم ابتدا به صورت یک برجستگی کوچک و
قرمز رنگی در محل گزش پشه ظاهر می شود که معمولا بدون درد است و در اثر فشار محو
نمی شود و ممکن است کمی خارش داشته باشد.

پس از گذشت چند هفته تا چند ماه ضایعه به تدریج بزرگتر شده
و به صورت یک زخم در می آید.

در پاره ای مواقع ممکن است زخم ها دچار عفونت ثانویه میکروبی
و قارچی شده و موجب وخامت بیماری شود که علت آن می تواند دیر مراجعه کردن بیمار برای
درمان و یا درمان های خودسرانه باشد.

راه های پیشگیری از بیماری سالک:

      عوامل
محیطی

·                 
جمع
آوری و دفن بهداشتی مستمر زباله از محیط زندگی

·                 
جمع
آوری و دفن فضولات و کودهای حیوانی از محل زندگی انسان و دام

·                 
بهسازی
و ترمیم شکاف ها و درز دیوارها در مناطق مسکونی انسان و دام

·                 
تخریب
و تسطیح اماکن مخروبه

·                 
جلوگیری
از انباشتن نخاله های ساختمانی در هنگام ساختمان سازی و جمع آوری سریع آن ها

·                 
بهسازی
کوچه ها و خیابان های خاکی

عوامل مربوط به ناقل

·                 
استفاده
از پشه بند با سوراخ های ریز یا استفاده از پشه بند آغشته به سم همزمان با غروب
آفتاب

·                 
استفاده
از پمادهای دور کننده حشرات به هنگام کار و خواب

·                 
دوری
از محل زندگی پشه خاکی و مناطق آلوده به سالک به ویژه هنگام غروب آفتاب و بعد
از آن

·                 
استفاده
از وسایل خنک کننده مانند کولر و پنکه

·                 
استفاده
از لباس های پوشیده در هنگام شب

·                 
نصب
توری فلزی با منافذ ریز به درب و پنجره ها

عوامل مربوط به مخزن

·                 
مبارزه
با جوندگان از جمله موش های صحرایی از طریق جونده کشی

·                 
اتلاف
و معدوم کردن سگ های ولگرد

·                 
درمان
سریع و صحیح بیماران

·                 
پوشاندن
زخم های بیماران با گاز استریل برای پیشگیری از انتقال بیماری/ ف.برزگری

دکتر «ابوذر سلطانی»، عضو هیات علمی گروه بیولوژی و کنترل
ناقلین دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز