کودکان رشد سریع و فعالیت زیادی دارند و به همین علت تغذیه کودکان اهمیت زیادی دارد. تغذیه کودک برای رشد و سلامتی، از موارد قابل توجه و ضروری است. دوران کودکی دوران بسیار مهم و حساس در عمر هر فرد محسوب می‌شود، به‌ویژه دو سال نخست زندگی که برای رشد و تکامل مطلوب و تأمین سلامت انسان در سایر دوره‌های زندگی، دوره‌ای حیاتی و کلیدی است.

شیر مادر نخستین غذا و بهترین ماده مغذی برای رشد و نمو سالم نوزادان است. شیرخواران در 6 ماه نخست زندگی به منظور تامین رشد، تکامل و سلامتی تنها باید با شیر مادر تغذیه شود و هیچ نوع مایعات یا غذای جامد دیگری دریافت نکند. شیر مادر بهترین الگوی رشد و تکامل را برای کودکان فراهم کرده و در ضمن کمک به حفاظت شیرخوار در مقابل ابتلا به عفونت ها و بیماری های دوران کودکی می کند. همچنین تغذیه با شیر مادر کودکان را در برابر بیماری های مزمن سال های آتی عمر مثل بیماری های قلبی_عروقی، دیابت، چاقی و سرطان ها محافظت می کند.

تغذیه با شیر مادر به تنهایی تا پایان شش ماه نخست تولد نیازهای تغذیه ای شیرخوار را تامین می کند. بنابراین از سن 6 ماهگی به بعد شیرخوار علاوه بر شیر مادر به غذاهای سالم و مناسب، کم حجم و پرانرژی نیاز دارد. تغذیه تکمیلی به مواد غذایی جامد، نیمه جامد یا مایع حاوی مواد مغذی و انرژی اطلاق می شود که علاوه بر شیر مادر به شیرخوار داده می شود. طی دوره تغذیه تکمیلی، اگرچه تغذیه با شیرمادر همچنان به عنوان منبع مهم تامین مواد مغذی و عوامل حفاظتی دست کم تا دو سالگی ادامه می یابد، اما شیرخوار به تدریج با غذاهای خانواده آشنا شده و به آنها عادت می کند.

شروع زودرس غذاهای کمکی ( قبل از 6 ماه ) پیامدهای زیر را به دنبال دارد:

• جایگزین شدن با شیر مادر و عدم تامین نیازهای تغذیه ای کودک
• کاهش تولید و ترشح شیر و محروم ماندن شیرخوار از مزایای تغذیه انحصاری با شیر مادر است.
• افزایش احتمال ابتلا به بیماری ها
• افزایش احتمال بروز آلرژی
• افزایش ابتلا به تاخیر رشد و سوء تغذیه

به تاخیر انداختن شروع تغذیه تکمیلی(بعد از ۶ ماهگی) دارای معایب زیر است:

• بد غذایی کودکان به دلیل به تاخیر افتادن آشنا شدن شیرخوار با مزه و قوام انواع غذاها و مشکل در قبول مواد غذایی و بلعیدن غذا
• به تعویق افتادن تکامل عمل جویدن، نخوردن غذا از سوی کودک و در نتیجه کم غذایی، اختلال رشد و سوء تغذیه
• دریافت نکردن مواد مغذی لازم برای پیشگیری از سوء تغذیه و اختلالاتی مثل کم خونی فقر آهن
• آهسته تر شدن رشد و تکامل کودک

نحوه شروع و معرفی غذاهای تکمیلی

در ابتدا به اندازه ای که کودک تقاضا دارد باید به او شیر مادر داده شود. غلاتی مانند آرد برنج به عنوان نخستین ماده غذایی است که به کودک داده می شود. فرنی یکی از بهترین غذاهایی است که می توان یک بار در روز به اندازه یک تا سه قاشق مرباخوری آغاز کرد و کم کم بر مقدار آن، متناسب با اشتهای کودک اضافه کنید. از هفته دوم شروع غذای کمکی می توان علاوه بر فرنی، شیر برنج (به صورت کامل پخته و له شده) و حریره بادام نیز به کودک داد. این غذاها نیز باید از مقدار کم و یک بار در روز شروع شود و به تدریج براساس میل شیرخوار بیشتر شود.

پس از غلات می توان گوشت ( گوسفند و مرغ)، سبزی و میوه را در غذای شیرخوار گنجاند. گوشت ها، سبزی ها و میوه ها را می توان به شکل پوره به شیرخوار داد. بعد از تحمل غذاهای یک جزئی مانند پوره گوشت، پوره سبزی ها و میوه ها می توان ترکیبی از دو یا چند ماده غذایی مانند سبزی، میوه، گوشت و غلات را به شکل پوره های ترکیبی یا سوپ به شیرخوار داد. از 9 ماهگی می توان غذاهای انگشتی مانند تکه های کوچک میوه های نرم و رسیده و سبزی های پخته مانند هویج، سیب زمینی، موز، گالبی، ماکارونی پخته شده، پنیر، تکه های کوچک گوشت پخته شده ریز ریز شده یا چرخ کرده بدون چربی یا کوفته قلقلی کامل پخته شده یا با پشت قاشق له شده را به شیرخوار معرفی کرد. از پایان یازده ماهگی کم کم کودک را به غذای خانواده می توان عادت داد. همچنین می توان تنوع غذایی کودک را بیشتر کرد.

دکتر «مسعود کریمی»، دکترای تخصصی آموزش بهداشت و ارتقای سلامت دانشکده بهداشت شیراز