سلامت باروری و جوانی جمعیت یکی از اهداف کلان کشور در سال های اخیر است. در کنار اصل فرزندآوری، تامین و حفظ سلامت گروه سنی کودکان اهمیت ویژه ای دارد. توجه به وضعیت ارائه خدمت به نوزادان به عنوان یکی از گروه های آسیب پذیر، همواره جزو اولویت های بهداشتی بوده است. در این میان نوزادان پرخطر به ویژه نوزادان نارس در مواردی از جمله بعضی بارداری های پرخطر، دو قلویی و چندقلویی، نیازمند مراقبت و پیگیری های خاصی هستند.

«مراقبت چشم نوزاد نارس یا رتینوپاتینارسی» از جمله این راهکارهای مراقبتی است.

رتینوپاتی نارسی

رتینوپاتی نارسی، بیماری عروق شبکیه در نوزادان نارس است و می تواند به طیف وسیعی از اختلالات بینایی از نقائص جزئی قابل اصلاح در حدت بینائی تا جدا شدن شبکیه و کوری منجر شود. این بیماری در اغلب موارد قابل پیشگیری و در صورت تشخیص به موقع قابل درمان است و در صورت عدم تشخیص به موقع، بیماری پیشرونده بوده و به سرعت منجر به نابینایی می شود.

اقدامات درمانی در مراحل اولیه بیماری اثربخش تر است. در مراحل انتهایی بیماری، درمان بسیار مشکل و در بعضی موارد غیر ممکن است و هزینه های درمانی که به خانواده تحمیل می شود، 8 تا 10 برابر درمانی است که در مراحل ابتدایی و به موقع انجام شود. همچنین نتایج به دست آمده در درمان های موجود برای مراحل پیشرفته بیماری به هیچ عنوان بینایی قابل قبولی را به کودک برنمی گرداند. علاوه بر این هزینه هایی که بابت اقدامات درمانی این کودکان به مراکز درمانی تحمیل می شود، بسیار زیاد و زمانی که صرف بررسی و درمان می شود، 15تا20 برابر بیشتر از درمان در زمان مناسب است. با توجه به هزینه های سنگین اقتصادی، اجتماعی و درمانی این بیماری، با سرمایه گذاری در برنامه های علمی و مدون غربالگری می توان شیوع این بیماری را به کمترین میزان رسانید .

با افزایش چشمگیر میزان بقای نوزادان نارس در چهل سال اخیر، تعداد نوزادان مبتلا به رتینوپاتی نارسی افزایش خواهد یافت، مگر آنکه در زمینه پیشگیری از بیماری اقدامات جدی صورت گیرد.

شیوع و شدت رتینوپاتی نارسی با کاهش سن حاملگی و وزن هنگام تولد نوزاد افزایش می یابد. این در حالی است که سلامت و تکامل دوران ابتدای کودکی شامل حیطه های فیزیکی، اجتماعی/احساسی و حیطه های ارتباطی/شناختی اثر تعیین کننده ای بر فرصت های آتی زندگی و سلامتی از طریق افزایش آموزه ها، مهارت ها و فرصت های شغلی دارد.

بر اساس شواهد منطقه ای )مطالعات انجام شده در ایران( توصیه می شود تمامی نوزادان با سن حاملگی کمتر از 32 هفته (32 هفته و 6 روز یا کمتر) و یا وزن تولد کمتر از 1501 گرم و همچنین نوزادانی که در هنگام تولد سن حاملگی بیشتر یا مساوی 32 هفته یا وزن 2000-1500 گرم دارند، در صورتی که وضعیت ناپایدار بالینی داشته باشند یا توسط پزشک معالج در معرض خطر تشخیص داده شوند، باید از نظر رتینوپاتی معاینه شوند.

سن نخستین نوبت معاینه چشم: زمان بروز رتینوپاتی نارسی حاد با سن نوزاد ارتباط دارد. مشاهده شده است زمان بروز رتینوپاتی نارسی شدید با سن پس از قاعدگی مادر )مجموع سن حاملگی با سن پس از تولد( ارتباط بیشتری دارد تا با سن پس از تولد نوزاد.

اولین زمان انجام معاینه شبکیه بر مبنای جدول مشخص است. ممکن است بر اساس تشخیص پزشک، نیاز به انجام نخستین معاینه تغییر کند. زمان انجام معاینه بعدی چشم نیز بر اساس یافته های معاینه اولیه تعیین می شود.

معاینه چشم نوزاد نارس:

معاینه چشم (چگونه، توسط چه کسی و در کجا؟(

پزشک معالج و پرستار مسوول مراقبت نوزاد، در صورت نیاز به انجام معاینه چشم، نام نوزاد را در لیست مربوطه ثبت و هماهنگی لازم را برای معاینه انجام می دهند. معاینه چشم را می توان با بیهوشی یا بدون آن انجام داد.

اگر چه در اغلب موارد معاینه چشم نیاز به بیهوشی ندارد، این معاینه باید در بیمارستان دارای بخش مراقبت ویژه نوزادان انجام گیرد و همواره یک تخت مراقبت ویژه رزرو شده و در صورت نیاز شیرخوار برای مراقبت پس از بیهوشی به بخش  منتقل شود.

معاینه بدون بیهوشی می تواند بر بالین نوزاد یا در درمانگاه مجهز به امکانات پایش و احیای نوزاد انجام شود. البته در صورت بستری بودن نوزاد، معاینه باید حتما در بالین نوزاد صورت گیرد.

قبل از انجام معاینه باید با والدین شیرخوار درباره لزوم انجام معاینه صحبت و مشکلات معاینه چشم و احتمال وجود درگیری های چشمی توضیح داده شده و رضایت نامه کتبی از والدین گرفته شود.

معاینه شبکیه یک فرایند دردناک است. اما قنداق کردن شیرخوار و دادن محلول سرم قندی با کمک سرنگ از راه دهان می تواند درد شیرخوار را کاهش داده و به انجام معاینه بدون بی قراری زیاد شیرخوار کمک کند.

معاینات چشمی بر اساس سن پس از قاعدگی (مجموع سن حاملگی و سن پس از تولد) نوزاد و یافته های معاینه های قبلی زمانی خاتمه می یابد که نوزاد، دیگر در معرض خطر ابتلا به رتینوپاتی تهدید کننده بینائی نباشد.

«هاجر طالبان فرد»، کارشناس سلامت نوزادان معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز