در سال های اخیر، تغییرات جمعیتی از جمله مباحث قابل توجه
در جامعه بوده است، کاهش زاد و ولد از عوامل مهمی است که ساختار جمعیت را به طرز
چشمگیری تغییر داده و تمایل به فرزندآوری را تحت تأثیر قرار داده است؛ در دهه اخیر
در واقع شاهد کاهش رشد جمعیت و موالید در کشورمان هستیم که زنگ خطری را به صدا
درآورده است.

تغییرات فرهنگی از مهم ‌ترین تغییراتی است که جامعه ایران
به‌ ویژه در سال‌ های پس از جنگ با آن مواجه بوده و ممکن است نقش بسزایی در کاهش
فرزندآوری داشته باشد، به طور کلی، برخی از مطالعات در مورد کاهش فرزندآوری تأثیر
متغیرهایی مانند افزایش سطح تحصیلات، استقلال زنان، برابری جنسیتی، فردگرایی، مصرف
رسانه و مسایل فرهنگی را تأیید کرده است.

به نظر می رسد در این زمینه می توان به سبک زندگی مدرن،
توسعه رسانه های جمعی، فرهنگ مصرف گرایی، همچنین تغییرات از جمع گرایی به فردگرایی
به عنوان دلایل فرهنگی کاهش فرزندآوری اشاره کرد.

از سویی دیگر تغییرات مربوط به ارزش خانواده و مسائل دینی و پایبندی به ارزش‌های
جهانی از عوامل مؤثر در گرایش به فرزندآوری است.

تمایل به فردگرایی، تنها زندگی کردن، طلاق و ازدواج مجدد،
در کنار تغییر در خانواده، تأثیر هنجارهای اجتماعی در فرزندآوری را کاهش داده که
این امر نقش قطعی در ساختار جمعیت، از جمله فرزندآوری داشته است. علاوه بر این از
عوامل فرهنگی مــوثر دیگر در گــرایش بــه فرزندآوری، گـرایش دینـی اسـت. به نظر
«دورکیم» در جوامع ساده تر، دین در خود جامعه نهاده شده است. وی بیـان مـی دارد که
در خانواده های گسترده، مـذهب باعـث وفـاداری زوجین به یکدیگر می شود؛ و اگر در
جامعه ای از نفوذ اعتقادات مـذهبی کاسته شود، طبیعی است که میزان باروری که علاقه
بـه آن جزو موارد مهم و قابل توجه در مذاهب اسـلامی اسـت، کاسته خواهد شد.

فرزندآوری از دیدگاه قرآن

نکته مشترکی که در زمینه فرزندآوری در همه آموزش‏‌هاى
ادیان مختلف دیده می شود، سفارش به ازدیاد پیروان و آوردن فرزند است که با توجه به
تأثیر نیروى انسانى در درآمدزایى و دفاع از حریم خاندان و سرزمین، این سفارش
کاملاً منطقى و معقول است.

بی‌تردید، آئین اسلام بلکه تمامی ادیان آسمانی، پیروان خود
را به افزایش جمعیت با ایمان و شایسته، به اندازه‌ای که در توان آنان باشد، فرا می‌خواند.
در قرآن آیات متعددی در مورد فرزند وجود دارد که از مجموع آن‌ها چنین برداشت می ‌شود
که فرزندان، نعمت‌های الهی نزد والدین هستند و چون سایر نعمت‌های الهی، می ‌توان
از حضور آنان در مسیر تکامل و هدایت خود بهره جست و از سویی دیگر در صورت
فرزندپروری ناصحیح و نامناسب، زمینه ساز نابودی و تباهی است.

همچنین اهمیت وجود فرزند در تحکیم خانواده نیز در اسلام
بسیار مورد توجه قرار گرفته و در خصوص آن تأکیدات فراوانی شده، برای مثال در
آیه 72 سوره نحل، از وجود فرزند به‌ عنوان نعمت الهی، در آیه 14 سوره آل‌عمران به ‌عنوان
متاع دنیا و در آیه 46 سوره کهف به ‌عنوان زینت زندگی یاد شده است؛ اما متاسفانه
این اهمیت و جایگاه امروزه از سوی برخی خانواده ها مورد غفلت واقع شده است.

پس می توان گفت هر تغییر در رویکرد فرهنگی خانواده ‌ها،
این تغییر را به جامعه انعکاس می‌ دهد و در نگاه تصمیم گیران و دست‌اندرکاران نیز
تأثیر می‌گذارد. اگر در دهه پیش رو درست برنامه‌ریزی نکنیم و شکاف جمعیتی برطرف
نشود، برای دهه های آینده نمی ‌توان ایران جوان و توسعه ‌یافته را متصور بود؛ چرا
که میان جمعیت و فرزندآوری با اقتصاد، سیاست، قدرت و توان دفاعی کشور، صنعت،
کشاورزی و تاب ‌آوری اجتماعی ارتباط وجود دارد. بنابراین در زمینه لایه‌های مختلف
روابط والدین، مذهب، سیاست، اقتصاد، اشتغال، فرهنگ و باور مردم، قانون و نظارت بر
اجرای قانون از عوامل مهمی هستند که باید مورد بررسی قرار گیرد.

«سیده مرضیه فرید»، روانشناس بالینی دانشکده پزشکی