خانواده در جوامع انسانی به گروهی از
افراد گفته می شود که از طریق خونی یا سببی یا مکان زندگی مشترک بوده و در واقع نخستین
نهاد شکل گیری جامعه پذیری افراد محسوب می شود.

 

با صنعتی شدن جوامع به میزان چشمگیری
شاهد کاهش ارتباطات بین فردی و اجتماعی در بین افراد جامعه هستیم و هر چه ابعاد
جامعه افرایش یابد، از وسعت خانواده کاسته می شود.

مهم ترین علت های تغییر خانواده، مدرنیزاسیون
و تاثیر آن بر جامعه است. البته همه خانواده ها به یک میزان تحت تاثیر مدرن شدن
قرار نمی گیرند. یکی از دلایل کاهش تمایل به افزایش تعداد فرزند، دشواری سرمایه
گذاری والدی در خانواده هاست. به این معنی که زوجین از لحاظ هزینه
زمانی و اقتصادی و خطر پذیری نسبت به گذشته تغییر کرده اند. در واقع سرمایه گذاری
والدی برای حفاظت از فرزندان نسبت به گذشته هزینه برتر شده است.

انسان به طور طبیعی تمایل دارد ژن های
خود را به نسل بعد انتقال دهد. در گذشته برای دست یافتن به این تمایل ناچار به
داشتن تعداد زیادی فرزند بوده اند، چرا که بسیاری از فرزندان بر اثر بیماری از بین
می رفتند. اما امروزه با پیشرفت بهداشت و درمان، مرگ و میر نوزادان کاهش یافته
است.

در گذر به سمت نوگرایی توقعات بشری
افزایش می یابد و این موضوع گاه باعث می شود افراد امکانات زندگی خود را به جای
تقسیم بین چند فرزند، به یک فرزند اختصاص دهند.

در کشور ما خانواده از ارزش و اهمیت بالایی
در بین مردم برخوردار است. اما افزایش سن ازدواج باعث نگرانی در مورد سلامت
فرزندان و گاه کاهش تمایل زوجین به فرزندآوری شه که تسهیل این موضوع بی شک در افزایش تمایل به فرزندآوری موثر است.

در واقع باید بدانیم تک فرزندی مانند
شمشیر دو لبه بوده که دارای معایب و مزایایی است. گاه برخی از مشکلات روانشناختی
نیز تمایل زوج ها به داشتن فرزند را کاهش می دهد. یکی از مسایل عمده در افزایش
خانواده های تک فرزند در طی دو دهه گذشته، افزایش آمار طلاق است. اما باید گفت ریسک
طلاق در والدینی که فقط دارای یک فرزند هستند، بیشتر از خانواده های چند فرزندی
است و آمارها نشان می دهد به ازای اضافه شدن هر فرزند به خانواده، هفت درصد احتمال
طلاق کاهش می یابد.

وجود اختلالات روانشناختی مثل افسردگی و
اضطراب و صفات شخصی مانند درون گرایی نیز تمایل زوجین به داشتن فرزند را کاهش می
دهد که این موضوع به اهمیت درمان چنین اختلالاتی در زوجین اشاره می کند. دیدگاه
خانواده های افراد تک فرزند اغلب اینگونه است که فرزند آنها به پیشرفت های تحصیلی
و شغلی بیشتری دست پیدا می کند و بیش از دیگران فرصت پیشرفت دارد و وجود همین
دیدگاه می تواند باعث ایجاد اضطراب در اینگونه فرزندان شود. کودکان تک فرزند ممکن
است گاه در آینده برای تقسیم منابع خود با دیگران دچار مشکل شوند و این کودکان اغلب
تمایل کمتری برای حضور در فعالیت های جمعی و گروهی دارند و به دنیا از پشت عینک
بزرگسالی می نگرند؛ چرا که زودتر از دیگر کودکان وارد دنیای بزرگسالی می شوند.

کودکان تک فرزند اغلب پر توقع تر و زودرنج
تر هستند و در صورت مراقبت بیش از حد والدین، استقلال آنها به خطر می افتد و به
علت توجه همه جانبه والدین به کودک تک فرزند ممکن است در کودک کمال گرایی نهادینه شود.
در این صورت کودک یا موفقیت بسیاری کسب می کند و یا قربانی توقعات بیش از حد
والدین می شود.

در جامعه مدرن امروزی به دلیل کاهش شبکه
های حمایتی نظیر خانواده، دوستان و همسایگان، تک فرزندی افزایش یافته و برای
بسیاری از والدین اهمیت داشتن خواهر و برادر در زندگی فرزانشان به صورت علامت سوال درآمده است. پاسخ به این
موضوع برای هر خانواده با توجه به شرایط آن خانواده و شیوه های تربیتی متفاوت است
و افراد می توانند برای داشتن اطلاعات متناسب با شرایط خود از روانپزشکان و
روانشناسان بالینی کمک بگیرند.

دکتر
«لیلا رازقیان جهرمی»،
عضو هیات علمی
گروه روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز