دخانیات، عامل خطر بزرگی برای بسیاری از بیماری ها از جمله ابتلا به بیماری های ریوی و قلبی است. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، سالانه هشت میلیون نفر در دنیا به علت مصرف دخانیات، جان خود را از دست می دهند. مونوکسیدکربن موجود در سیگار علاوه بر آسیب رساندن به فرد سیگاری به اطرافیان او نیز همان آسیب را می رساند. استنشاق دود ناشی از قلیان نیز خطرناک تر از دود سیگار است و ترکیبات سمی مونوکسیدکربن بیشتری نسبت به سیگار دارد.

برخی از عوارض زود هنگام و سریع مصرف دخانیات

ریزش موها، چین و چروک پوست، ضایعات شنوایی، زردی و فساد دندان ها، سوزش چشم و ریزش اشک، سردرد، حالت تهوع، کاهش اکسیژن خون، افزایش فشارخون و ضربان قلب، تشدید آسم و آلرژی، ناتوانی جنسی در مردان، کاهش حافظه و توانایی شناختی، کند شدن جریان خون در اندام ها، تضعیف سیستم ایمنی بدن، انسداد عروق خونی و ابتلا به بیماری های قلبی و ریوی، زخم معده، کاهش و از دست دادن احساس چشایی، بویایی، تغییر در میزان ترشح بزاق دهان و خشکی دهان، بخشی از عوارض مصرف دخانیات است.

فاصله زمانی در حدود 15 تا 20 سال بین شروع مصرف سیگار و ابتلا به این بیماری ها، موجب کاهش حساسیت افراد نسبت به خطرات این ماده مهلک شده است.

توصیه های خودمراقبتی در مورد ترک دخانیات

بسیاری از مصرف کنندگان دخانیات که تا حدودی از خطرات مصرف دخانیات آگاه هستند، تمایل به ترک آن دارند و ممکن است تلاش های ناموفقی نیز برای ترک دخانیات انجام داده باشند. مشاوره و دارودرمانی می تواند میزان موفقیت ترک را تا دو برابر افزایش دهد. نخستین قدم ترک سیگار این است که فرد تصمیم بگیرد می خواهد سیگار را ترک کند؛ یک تاریخ مشخص کند و بدن خود را آماده کند. اما نباید آن را به وقفه انداخت؛ طوری که باعث تغییر در تصمیم شود. در هنگام مصرف سیگار مغز وابسته به نیکوتین موجود در سیگار می شود که مدتی طول می کشد تا مغز آن وابستگی را فراموش کند. به همیندلیل  در حین ترک سیگار باید مواد مغزی مثل میوه ها و آجیل ها را مصرف کرد تا همفرد  پر انرژی باشد و هم کمتر به سیگار فکر کند.

یکی از مهم ترین اجزای موفقیت در ترک، کاهش سیگارهای مصرفی تا زمان روز ترک است. برای کاهش تدریجی تعداد سیگار به کمتر از 5 تا 7 نخ در روز، رعایت موارد زیر کمک کننده است:

• نوع سیگار خود را عوض کنید.
• سیگار را نصفه بکشید و مابقی آن را دور بیندازید.
• دست سیگار کشیدن تان را عوض کنید. اگر راست دست هستید، سیگار را با دست چپ روشن کنید و یا برعکس.
• هر روز روشن کردن نخستین سیگار روز را به تاخیر بیاندازید.
• به هرکدام از سیگارهایی که روشن می کنید، فکر کنید. هر سیگاری را که می خواهید روشن کنید، از خودتان بپرسید «آیا کشیدن آن ضروری است؟»
• آب بنوشید، هر وقت هوس سیگار کردید به جای روشن کردن سیگار، یک لیوان آب را جرعه جرعه بنوشید.
• بدون سیگار از منزل یا محل کار خارج شوید.
• زیرسیگاری ها را خالی نکنید.
• به مزایای ترک سیگار بیشتر بیندیشید.

هنگامی که دخانیات را کنار می گذارید:

20دقیقه بعد؛ فشارخون و نبض طبیعی تر می شود و گردش خون در بدن به ویژه در دست ها و پاها بهبود می یابد.

8 ساعت بعد؛ میزان اکسیژن و مونوکسیدکربن خون به حد طبیعی باز می گردد.

24 ساعت بعد؛ گاز سمی مونوکسیدکربن بدن را ترک گفته و ریه ها شروع به بیرون دادن ترشحات و ذرات انبار شده می کنند.

48 ساعت بعد؛ حالا بدن شما از هرگونه نیکوتین پاک شده است. آیا دقت کرده اید که حس چشایی و بویایی شما چقدر بهبود یافته است؟

72 ساعت بعد؛ نفس کشیدن آسان تر شده است. حالا شما انرژی بیشتری دارید.

2-12 هفته بعد: گردش خون در سرتاسر بدن بهتر شده است، عملکرد ریه ها بهبود یافته و حالا شما راحت تر می توانید راه بروید و ورزش کنید.

3-9 ماه بعد: کارایی ریه ها 5 تا 10 درصد افزایش یافته و مشکلات تنفسی شما کمرنگ تر شده است. با سرفه، تنگی نفس و خس خس سینه خداحافظی کنید.

سال بعد: حالا خطر بروز حمله قلبی در شما فقط نصف فردی است که تاکنون دخانیات مصرف نکرده است.

15سال بعد: احتمال بروز سرطان ریه و حمله قلبی در شما مانند فردی است که تاکنون دخانیات مصرف نکرده است.

«مریم مجد» کارشناس سلامت روان معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز