تب دنگی نام یک بیماری ویروسی است که در اثر ویروس دنگی ایجاد و از طریق پشه ای  به نام پشه «آئدس» به انسان منتقل می‌شود. این پشه که به ببر آسیایی مشهور شده است، در مناطق استوایی جهان به‌ویژه آسیای جنوب شرقی از جمله مالزی وجود دارد.

علائم بیماری

بیشتر بیماران مبتلا به ویروس دنگی هیچ گونه نشانه‌ای نداشته یا نشانه‌های بسیار خفیفی مانند تب ملایم دارند. فقط وضعیت پنج درصد از بیماران وخیم و کشنده می ‌شود. در بیشتر مواقع نشانه‌ها بین چهار تا هفت روز پس از گزش پشه آشکار می‌شود. بنابراین اگر شخصی از مکانی که ویروس دنگی در آن شایع است بازگردد و پس از ۱۴ روز نشانه‌ها را در خود مشاهده نکند، به ویروس دنگی مبتلا نشده است. اغلب نشانه‌ها در کودکان مبتلا، مشابه سرماخوردگی، اسهال و استفراغ است. با این حال احتمال پدید آمدن مشکلات حاد برای کودکان بسیار بیشتر است.

نشانه های این بیماری شامل سردرد، درد پشت چشم، کمردرد، پشت درد، تب شدید، حساسیت‌های پوستی مشابه سرخک، درد ماهیچه ها و  مفاصل است. تب دنگی به عنوان «تب استخوان شکن» نیز شناخته می‌شود، چرا که به دلیل درد شدید حاصل از آن، بیمار تصور می‌کند استخوان‌ هایش در حال شکستن است.

اغلب تب این بیماران بالای ۴۰ درجه سانتیگراد است که در بیشتر موارد بین دو تا هفت روز ادامه می‌یابد.

موارد خطرناک

ممکن است تب دنگی در تعداد کمی از بیماران به یکی از دو گونه خطرناک و کشنده تبدیل شود:

• گونه اول تب خونریزی دهنده دنگی است که باعث خونریزی، ترشح مایعات به بیرون از عروق خونی و کاهش پلاکت های خون می‌شود.
• گونه دوم سندروم شوک دنگی است که باعث افت شدید فشارخون می‌شود.

ویروس دنگی چهار نوع متفاوت دارد. اگر فردی به یک نوع از ویروس‌ها مبتلا شود، تا آخر عمر به آن نوع ویروس مصونیت دارد. اگر چه، در برابر سه گونه دیگر فقط تا مدت محدودی مصونیت دارد و اگر بعدها به یکی از سه نوع دیگر این ویروس مبتلا شود، ممکن است مشکلاتی جدی برای او ایجاد شود.

تشنج و کاهش سطح هوشیاری در پنج تا شش درصد بیماران حاد مشاهده می‌شود. این اتفاق هنگامی روی می‌دهد که ویروس دنگی در مغز عفونت ایجاد می‌کند. در تعدادی از موارد، تب دنگی منجر به عفونت قلب و نارسایی کبد می‌شود.

انتقال بیماری

1- گزش پشه آئدس: ویروس دنگی در اثر پزیدن پشه آئدس به ویژه گونه «آئدس اجیپتی» منتقل می‌شود. این پشه‌ها اغلب در روز (بیشتر به هنگام طلوع و غروب آفتاب) نیش می‌زنند.

2- انتقال بیماری از انسان به پشه‌ها: اگر پشه ماده، انسان مبتلا به تب دنگی را نیش بزند، ویروس دنگی به بدن پشه منتقل می‌شود. احتمال پخش شدن ویروس دنگی در اثر پشه آئدس اجیپتی از دیگر پشه‌ها بیشتر است. چرا که این پشه نزدیک به انسان ها زندگی می‌کند و به جای حیوانات از انسان‌ تغذیه می‌کند.

3- انتقال از طریق خون آلوده

4- انتقال از طریق اهدای عضو

5- انتقال از مادر به جنین و به هنگام بارداری و پس از زایمان از مادر به کودک

تشخیص

در مراحل اولیه بیماری، تشخیص آن از دیگر عفونت‌های ویروسی بسیار دشوار است. اگر شخصی دچار تب، حالت تهوع و استفراغ، حساسیت پوستی، دردهای عمومی (در سراسر بدن)، کاهش در گلبول‌های سفید خون باشد، فرد مبتلا به دنگی است. هنگامی که امکان انجام تست آزمایشگاهی وجود ندارد، تست «تورنیکه» مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای انجام این تست، پزشک بازوبند فشار خون را برای ۵ دقیقه به دست بیمار می‌بندد. سپس هر گونه دانه قرمز نمایان شده بر روی پوست را می‌شمارد. هر چه تعداد این دانه‌های قرمز بیشتر باشد، احتمال ابتلا به بیماری دنگی برای آن فرد بیشتر است. تب دنگی را می‌توان به کمک تست‌های میکروبیولوژی نیز تشخیص داد.

پیشگیری

بهترین روش رهایی از پشه آئدس، از بین بردن زیستگاه های آن است. همه پشه ها برای تخم گذاری و رشد به آب راکد نیاز دارند. از بین بردن آب راکد در اطراف خانه از رشد پشه ها جلوگیری می کند که به این کار «کاهش منبع» می گویند. برای ممانعت از رشد و تکثیر پشه و پیشگیری از گزش رعایت نکات زیر ضروری است:

• تمیز کردن آب ظرف زیر گلدان
• خالی کردن آب های راکد مانند کولر، ناودان
• تمیز کردن ظرف آب پرندگان
• از بین بردن لاستیک های فرسوده
• ضدعفونی کردن منبع آب
• ضدعفونی کردن سینک ظرفشویی و روشویی
• تخلیه و شستن سطل زباله خانگی
• پوشیدن لباس آستین بلند و رنگ روشن و استفاده از پماد دافع حشرات برای قسمت های باز بدن در ساعات اوج فعالیت پشه ها (طلوع و غروب آفتاب)
• سمپاشی مکان های مشکوک
• استفاده از پشه بند به هنگام خواب
• نصب توری به درب و پنجره‌های محل سکونت
• نصب توری بر روی کالسکه و استفاده از لباس‌های پوشاننده و بلند برای محافظت کودکان

هشدار به مسافران

• کشورهای تایلند، هندوستان، مالزی، قطر، عمان و امارات متحده ‌عربی موارد بسیاری از بیماری تب دنگی را در طول سال مشاهده می‌کنند و پشه ‌های آلوده به ویروس در این کشورها دیده شده است.
• افرادی که به تازگی سابقه سفر به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس را داشته‌اند و تا ۱۰ روز پس از برگشت از سفر دارای علائم هستند، با ذکر کشور محل سفر، در اسرع وقت به نزدیکترین مراکز بهداشتی درمانی محل سکونت مراجعه کنند.

نکات احتیاطی درباره استفاده از مواد دافع حشرات

• توصیه می شود از مواد دافع حشرات بر روی زخم، اطراف دهان و چشم  پرهیز شود.
• استفاده از مواد دافع حشرات حاوی «دیت» برای کودکان کمتر از ۲ ماه ممنوع است.
• در صورت استفاده از ضد آفتاب یا کرم دیگر، مواد دافع حشرات روی کرم استفاده شود.

دکتر «معصومه امین»، دکترای حشره شناسی پزشکی و مبارزه با ناقلان، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی شیراز