سالک، یک بیماری انگلی است که به وسیله پشه خاکی به انسان منتقل شده و ایجاد زخم پوستی می کند و ممکن است تا بیش از یک سال طول بکشد، اما محل آن بعد از بهبودی تا پایان عمر باقی می ماند و موجب اذیت و آزار فرد می شود. در ایران این بیماری در بسیاری از استان های کشور وجود دارد و سالانه بیش از ۲۶ هزار نفر در کل کشور به سالک مبتلا می شوند.اما سالک در بسیاری از کشورهای منطقه از جمله ایران، افغانستان، پاکستان، عراق، سوریه، اردن، الجزایر، تونس، مراکش و عربستان سعودی وجود دارد.

دو نوع سالک شهری و روستایی در ایران وجود دارد، اما در بسیاری از استان ها به ویژه در مناطق روستایی، سالک نوع روستایی و در شهرهای بزرگ و متوسط سالک نوع شهری شایع است.

تجمع زباله ها و نخاله های ساختمانی و نبودن سیستم فاضلاب مناسب، استفاده نکردن یا استفاده نامناسب از پشه بند بهداشتی، نگهداری دام ها و پرندگان در نزدیک منازل، ساخت اماکن مسکونی در مجاورت لانه های جوندگان، مسافرت به مناطق آلوده، زندگی در ساختمان های مخروبه یا نزدیک آنها، استفاده از کودهای غیر استاندارد در زمین های کشاورزی، از جمله عواملی است که موجب ابتلای افراد به سالک می شود. 

انواع سالک در ایران

سالک شهری (خشک)

این نوع بیماری در شهرهای کوچک و بزرگ اتفاق می افتد و به دلیل نداشتن ترشحات در سالک شهری به آن سالک خشک نیز گفته می شود؛ این بیماری از  فرد مبتلا به وسیله پشه خاکی به فرد سالم منتقل می شود؛ همچنین سگ های ولگرد نیز از ناقلان اصلی بیماری سالک هستند.

در این نوع سالک ۲ تا ۸ ماه پس از گزش پشه خاکی آلوده، برجستگی کوچک سرخ رنگی در محل گزش ظاهر می شود و بعد از گذشت دو تا سه ماه، ضایعه برجسته یا تا حدودی سفت می شود و کم کم در روی آن فرو رفتگی ایجاد شده و به تدریج ضایعه به صورت زخمی باز در می آید. 

سالک روستایی (مرطوب)

به دلیل وجود ترشح در زخم سالک روستایی به آن سالک مرطوب نیز گفته می شود؛ در این نوع سالک، پشه خاکی انگل بیماری را از برخی موش های صحرایی به انسان منتقل می کند.

در سالک روستایی اغلب چهار ماه پس از گزش پشه خاکی، ضایعه به صورت جوش و سپس به صورت زخم ایجاد شده و به سرعت بزرگ می شود که این زخم اغلب برجسته و دارای ترشح است؛ سالک نوع روستایی اغلب در استان های اصفهان، فارس، خوزستان، کرمان، گلستان، خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، بوشهر، هرمزگان، سمنان، سیستان و بلوچستان، یزد و ایلام دیده می شود. 

محل زندگی و تکثیر پشه ناقل بیماری سالک

پشه خاکی اغلب در جای تاریک و مرطوب به ویژه زیر تخت، پشت کمد، شکاف دیوارها، زیر زمین، لانه های پرندگان، جوندگان و زیر تخته سنگ ها زندگی می کند؛ همچنین محل تکثیر پشه خاکی در زباله ها، نخاله های ساختمانی، کود و فضولات دام ها و مخروبه ها است. 

پیشگیری از ابتلا به بیماری سالک

۱.     نریختن زباله و نخاله های ساختمانی در اطراف منازل

۲.     استفاده از پشه بند، توری و پرده بهداشتی ( دارای منافذ ریز و آغشته به حشره کش) به ویژه در هنگام غروب و در طول شب

۳.     استفاده از لباس های پوشیده با آستین های بلند و شلوار بلند به ویژه هنگام غروب و در طول شب.

۴.     استفاده از پمادهای دور کننده حشرات به ویژه در هنگام غروب و در طول شب (قلم دافع  دیت)

۵.     نرفتن به مناطق آلوده در هنگام غروب و شب

۶.     نگهداری نکردن دام ها در نزدیکی محل سکونت

۷.     مراجعه به مراکز بهداشتی در صورت بروز هر ضایعه مشکوک که بیش از ۱۴ روز طول کشیده باشد، به ویژه اگر سابقه مسافرت وجود داشته باشد.

«مسلم خردبین»، کارشناس واحد بیماری های واگیر مرکز بهداشت شهدای انقلاب شیراز