کودکان به دلیل کنجکاوی طبیعی و توانایی محدود در شناسایی خطرات، بیشتر از سایر گروه‌های سنی در معرض مسمومیت قرار دارند. مسمومیت‌های دارویی، شیمیایی و طبیعی می‌تواند منجر به عواقب جدی، از جمله آسیب‌های جبران‌ناپذیر یا مرگ شود. بنابراین، آگاهی از روش‌های پیشگیری از مسمومیت و پیروی از اقدامات ایمنی ضروری است تا از وقوع چنین حوادثی جلوگیری شود.

چرا کودکان در معرض مسمومیت هستند؟

کودکان، به‌ویژه در سنین پایین، ویژگی‌های جسمی و روانی خاصی دارند که آنان را مستعد مسمومیت می‌کند:

• کنجکاوی و دسترسی آسان به مواد خطرناک: بسیاری از مواد سمی و داروها برای کودکان جذاب است، به‌ویژه اگر در بسته‌بندی‌های رنگارنگ یا طعمدار باشد.
• نبود توانایی در تشخیص خطر: کودکان خردسال اغلب قادر به تمییز دادن خطرات نیستند و به راحتی از مواد سمی استفاده می‌کنند.
• احساس مسوولیت‌پذیری کمتر: کودکان قادر به درک و اجرای قوانین ایمنی به طور مستقل نیستند که این امر خطر مصرف تصادفی مواد سمی را افزایش می‌دهد.

• • تقلید از بزرگسالان: کودکان ممکن است دارو یا مواد دیگر را از روی رفتار بزرگسالان تقلید کنند.
  • آسیب‌پذیری بیشتر در شرایط خاص: در زمان بیماری، مشکلات خانوادگی یا نبودن والدین در منزل، کودکان بیشتر در معرض خطر مسمومیت قرار دارند.

اصول پیشگیری از مسمومیت در کودکان

• داروها و مواد شیمیایی خانگی را در کابینت‌های قفل‌دار یا جعبه‌های ایمنی نگهداری کنیم که کودکان قادر به دسترسی به آن‌ها نباشند.

• از بسته‌بندی اصلی داروها و مواد شیمیایی استفاده و از انتقال آن‌ها به ظروف غیررسمی مانند بطری نوشابه خودداری کنیم.
• مواد شیمیایی خطرناک، شوینده‌ها، نفت، بنزین، الکل و ضدیخ را همیشه در ظرف اصلی و دور از دسترس کودکان نگهداری کنیم.
• پس از استفاده از مواد شیمیایی، درب آن‌ها را ببندیم، اما بدانیم هیچ ظرف دربسته‌ای به طور کامل ایمن نیست.
• گیاهان و گل‌های آپارتمانی سمی مانند خرزهره و دیفن باخیا را دور از دسترس کودکان قرار دهیم و هنگام بازی کودکان در فضای باز مراقب آن‌ها باشیم.
• وسایل و اسباب‏بازی بی‏کیفیت، رنگ‏های قدیمی، ظروف غیراستاندارد و باتری‏ها، می‏تواند حاوی سرب ‏باشد، بنابراین باید از تماس یا بردن آن‏ها به دهان توسط کودک جلوگیری شود. اصلی‏ترین عارضه سرب در تکامل سیستم عصبی کودکان و بهره هوشی کودک بروز پیدا می کند.

آموزش و آگاهی‌دهی به کودکان

• به کودکان بیاموزیم چیزهای ناشناس را نخورند یا ننوشند، مگر با اجازه بزرگسالان.
• به آن‌ها توضیح دهیم که دارو خوراکی نیست و نباید از دارو با عنوان هایی مانند آب‌نبات یا شکلات استفاده کرد.
• به کودک آموزش دهیم که باید داروها تنها تحت نظارت بزرگسالان مصرف شود.

مراقبت در مصرف دارو

• آماده‌سازی داروهای کودک به‌طور جداگانه: داروهایی که باید به کودک داده شود، لازم است در بسته‌بندی‌هایی جداگانه و به‌طور مشخص در اختیار والدین قرار گیرد تا از اشتباهات احتمالی جلوگیری شود.

• داروهای افراد خانواده را دور از دسترس کودکان نگه داریم.
• از جعبه‌های دوز هفتگی برای مدیریت مصرف دارو استفاده کنیم تا از مصرف دوز تکراری یا اشتباه پیشگیری شود.
• در صورت نبودن والدین و سپردن کودک به فرد دیگر، نکات ایمنی را به او نیز گوشزد کنیم.
• مراقب باشیم از دسترسی کودک به کیف‌دستی، کیسه‌های پلاستیکی و اسباب‌بازی‌های باتری‌دار، به ویژه باتری‌های کوچک و مینیاتوری، جلوگیری شود.

نشانه های مسمومیت

اگر کودک شما در معرض مسمومیت قرار گرفت، ممکن است علائم زیر را نشان دهد: تهوع، استفراغ، درد شکم، تغییر در تنفس یا ضربان قلب، ضعف، خواب‌آلودگی، گیجی یا تغییر رفتار.

اقدامات فوری

• تماس با اورژانس: در صورت مشکوک بودن به مسمومیت، بی درنگ با اورژانس (115) یا مرکز اطلاع رسانی دارو و سموم (190) تماس بگیرید.
• جمع‌آوری اطلاعات: هنگام تماس با اورژانس، اطلاعاتی مانند نوع ماده مصرف‌شده، زمان و مقدار مصرف، سن کودک و وضعیت کلی او را تهیه کنید.
• جلوگیری از ایجاد استفراغ: در صورتی که مرکز اطلاع رسانی دارو و سموم یا پزشک توصیه نکرده است، هیچ‌گاه اقدام به ایجاد استفراغ در کودک نکنیم، چرا که این کار می‌تواند خطرناک باشد.
• در صورت بلع باتری یا مواد شیمیایی خطرناک مانند نفت یا متادون، کودک را بی درنگ به نزدیک‌ترین مرکز درمانی منتقل کنیم.

مسمومیت‌های شایع در کودکان

• داروها: مسکن‌ها، آنتی‌هیستامین‌ها، ویتامین‌ها و شربت متادون (بسیار سمی).
• مواد شیمیایی: شوینده‌ها، سفیدکننده‌ها، حشره‌کش‌ها، لاک پاک‌کن و ضدعفونی‌کننده‌ها.
• مواد خوراکی و طبیعی: گیاهان سمی، آلومینیوم و مواد غذایی غیرمجاز.
• باتری‌ها و وسایل کوچک: باتری‌های مینیاتوری و دیسکی موجود در اسباب‌بازی‌ها و ساعت‌ها.

نتیجه‌گیری

پیشگیری از مسمومیت‌ها در کودکان مسوولیتی است که باید با مشارکت تمامی اعضای خانواده، مراقبان و نهادهای اجتماعی مورد توجه قرار گیرد. با پیروی از اصول ایمنی، آموزش صحیح و نگهداری دقیق از داروها و مواد شیمیایی، می‌توان تا حد زیادی از بروز این حوادث جلوگیری کرد. اهمیت آگاهی و آمادگی در این زمینه برای حفظ سلامت کودکان انکارناپذیر است.

دکتر «اسماء میرفردی»، کارشناس مرکز اطلاع رسانی داروها و سموم، معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز