تجربه مصرف مواد در سنین نوجوانی و جوانی دلایل متفاوتی دارد. بعضی از این علت ها مربوط به دوران رشد نوجوانان است. با توجه به اینکه نوجوانان در این دوران در پی کنجکاوی و یافتن هویت شخصی هستند، با مسایل متعددی در زندگی مواجه شده و با انواع مختلف مواد اعتیاد آور روبرو شده و توجه شان به این مواد جلب می شود.

از طرفی نقش گروه همسالان نیز در این دوران بسیار پررنگ بوده و ممکن است با تقویت رفتارهای مخاطره آمیز، نوجوانان به سمت مصرف دخانیات یا انواع مواد مختلف روی آورند؛ مطالعات نشان داده است نوجوانان در برابر مصرف مواد مخدر مقاومت کمی دارند، اما در برابر خطرات ناشی از مصرف مواد توان درک و پذیرش بالایی ندارند؛ در این راستا اجرای برنامه های پیشگیرانه  می تواند سبب مهار یا کاهش رفتارهای پرخطر شود.

از بین بردن علت های مصرف مواد اعتیاد آور، کاهش عوامل مخاطره آمیز و افزایش عوامل محافظت کننده، آموزش مهارت های زندگی به فرزندان، جلوگیری از سرایت بیماری های مرتبط با مصرف مواد، از جمله موارد پیشگیرانه مصرف مواد به شمار می آید؛ همچنین بدون شک آگاهی والدین یکی از مهمترین بخش های موثر در برنامه پیشگیری از اعتیاد است و از این رو والدین باید از خطرات مربوط به اعتیاد  آگاه شده  و با عوامل خطر و راهکارهای مراقبتی آشنا شوند.

عوامل محافظت کننده فردی: داشتن خلق و خوی مثبت، برخورداری از مهارت های اجتماعی شامل مهارت حل مساله و مهارت مقابله موثر، عملکرد تحصیلی خوب، روابط سالم و صیمانه با همسالان و مهارت دوست یابی

عوامل محافظت کننده خانوادگی: داشتن دلبستگی به والدین، محیط خانوادگی حمایت کننده، فرزندپروری مقتدرانه، و وجود نظم و قانون در خانواده

عوامل محافظت کننده اجتماعی: برخورداری از پیوندهای اجتماعی و شبکه های حمایتی، فراهم بودن امکانات تفریحی و سرگرم کننده، داشتن همسایگان، محله خوب و ضدارزش بودن مصرف مواد

عوامل خطرزا: نگرش های مثبت به مصرف مواد، ناتوانی در مهارت های اجتماعی و زندگی، مواجهه زودهنگام با مصرف مواد، والدین مصرف کننده، ترک تحصیل و شکست تحصیلی، فقدان باورهای مذهبی، تعامل با همسالان مصرف کننده، کمبود مهارت های ارتباطی، خشونت های خانوادگی، فقر مالی و اقتصادی، در دسترس بودن مواد و  کمبود امکانات مشاوره ای و حمایتی

همچنین با توجه به اهمیت نقش خانواده در پیشگیری از اعتیاد، علاوه بر آگاهی والدین از عوامل خطر و عوامل محافظ، نیاز است پیوند و روابط خانوادگی افزایش یابد؛ یکی از راه های بهبود روابط خانوادگی،  آگاهی والدین از روش ها و مهارت های فرزندپروری موثر است.

«ندا محمدی»، کارشناس سلامت روان مرکز بهداشت شهدای انقلاب شیراز