استفاده از حشرات در درمان بیماری ‌ها یا حشره ‌درمانی (Entomotherapy) شاخه ‌ای از طب سنتی و مردم ‌نگارانه است که سابقه ‌ای هزاران ‌ساله در فرهنگ ‌های باستانی دارد؛ واژه‌ Entomotherapy از دو واژه یونانی "Entomon" به معنی حشره و "Therapy" به معنی درمان گرفته شده و اشاره به کاربرد دارویی حشرات و فرآورده ‌های آنها دارد.

از دوران باستان تا امروز، در بسیاری از تمدن‌ ها از جمله مصر، چین، هند، یونان، ایران و کشورهای آفریقایی، گونه ‌های متنوعی از حشرات برای درمان بیماری ‌های مختلف به کار رفته ‌اند؛ در پاپیروس ایبرس متعلق به قرن شانزدهم پیش از میلاد، از برخی حشرات به عنوان عوامل درمانی نام برده شده است؛ همچنین در چین باستان از کرم ابریشم برای درمان بیماری ‌های ریوی استفاده می ‌شده و در اروپا، سوسک‌ ها و سوسری‌ ها در درمان روماتیسم، صرع و کم‌ خونی کاربرد داشته ‌اند.

حشرات به واسطه‌ دارا بودن ترکیبات زیستی فعال نظیر پپتیدهای ضد میکروبی، آنزیم ‌های ضد انعقاد، پروتئین ‌های ضد سرطان و مواد ضد التهابی، پتانسیل بالایی در درمان بیماری‌ ها دارند؛ امروزه نیز با گسترش بیماری ‌های نوپدید و افزایش مقاومت میکروبی، توجه به منابع دارویی نوین مانند حشرات افزایش یافته است؛ به عنوان نمونه، زهر زنبور عسل دارای خواص ضد التهابی است و در درمان بیماری ‌های خود ایمنی و دردهای مفصلی به کار می ‌رود؛ همچنین لاروهای استریل ‌شده مگس ‌ها برای تمیزسازی زخم‌ های عفونی استفاده می ‌شوند، روشی که در پزشکی نوین نیز پذیرفته شده است.

کاربرد درمانی حشرات بسیار گسترده است؛ برای مثال، از گونه ‌های مختلف جیرجیرک برای درمان اسهال خونی، از مانتیس در رفع زگیل و از مورچه ‌های برگ ‌خوار در درمان سرگیجه استفاده می ‌شود؛ همچنین گونه ‌هایی از مگس، زنبور بی ‌نیش، سوسک زمینی، کفشدوزک و ساس‌ ها در درمان بیماری ‌هایی چون آسم، زخم، بیماری ‌های پوستی، کم‌ خونی، عفونت ‌های ادراری و حتی پنومونی به کار می ‌روند.

در ایران نیز نمونه ‌هایی از حشره‌ درمانی در طب سنتی دیده می‌شود؛ مانند استفاده از زالو، مصرف خوراکی جیرجیرک و زنجره برای کاهش درد در کرمان، یا بهره ‌گیری از مورچه برای بستن زخم ‌ها در شرایط اضطراری کوهنوردی.

با وجود کاربردهای فراوان، این حوزه هنوز در بسیاری از نقاط جهان به دلیل نگرش منفی مردم نسبت به حشرات مورد غفلت قرار گرفته است؛ در حالی که قرن بیست‌ و‌ یکم با تهدیدات ناشی از بیماری ‌های عفونی نوظهور مواجه است، استفاده دارویی از حشرات می‌ تواند بستری ارزشمند برای کشف داروهای جدید و مکمل طب مدرن فراهم سازد؛ بنابراین، سرمایه‌ گذاری علمی، فرهنگی و بهداشتی در این زمینه می‌ تواند به عنوان بخشی از راهبرد آینده‌ سلامت جهانی تلقی شود.

دکتر «عظیم پاکسا» عضو هیات علمی گروه بیولوژی و کنترل ناقلین بیماری ها