گاوزبان گیاهی دارویی است که برگ‌ ها و گل ‌های آن به شکل چای، عصاره یا مکمل مورد استفاده قرار می‌ گیرند؛ ترکیبات فعال آن شامل فلاونوئیدها، آلکالوئیدها و اسانس فرّار است که اثرات آرام ‌بخش، ضد التهاب و آنتی ‌اکسیدانی به همراه دارند و تحقیقات علمی در زمینه داروسازی سنتی و مدرن به بررسی اثرات آن پرداخته ‌اند.

باید توجه داشت که در دنیا، گاوزبان با نام علمی Borago officinalis مطرح است؛ حال آن که نمونه گاوزبان ایرانی یا «گل گاوزبان» با نام علمی Echium amoenum در مقالات شناخته می شود.

آیا گل گاوزبان می‌ تواند خواب یا استرس را درمان کند؟

مطالعات نشان می‌ دهند ترکیبات فلاونوئیدی و اسانسی گاوزبان می‌ توانند به کاهش اضطراب، بهبود کیفیت خواب و آرامش روانی کمک کنند؛ با این حال، اثرات آن ملایم و تدریجی است؛ اما مصرف آن به تنهایی نمی‌ تواند جایگزین درمان ‌های تخصصی اضطراب یا اختلالات خواب باشد؛ این موارد (کاهش اضطراب و کمک درمان افسردگی خفیف تا متوسط) در خصوص گل گاوزبان نیز در مطالعات آمده است.

فواید علمی اثبات ‌شده گاوزبان

تحقیقات به‌ روز (۲۰۲۱–۲۰۲۵) نشان داده که مصرف کنترل‌ شده گاوزبان رسمی دنیا می‌ تواند به کاهش شاخص‌ های التهابی، حمایت از عملکرد سیستم قلبی-عروقی و تقویت سیستم ایمنی کمک کند؛ این اثرات به ویژه در افراد دارای سبک زندگی پُر استرس یا کمبودهای تغذیه ‌ای اهمیت دارند؛ در مطالعات مشابه اثرات تعدیل کنندگی سیستم ایمنی، اثرات قلبی و عروقی، اثرات و خصوصیات ضد اضطرابی و ضد دردی گل گاوزبان نیز گزارش شده است.

دوز مصرفی و نحوه استفاده

دوز معمول گل گاوزبان در قالب چای یا عصاره استاندارد، بسته به فرم و کیفیت محصول، بین ۱ تا ۲ گرم گل خشک در هر فنجان و ۲ تا ۳ بار در روز توصیه می ‌شود؛ مکمل‌ های استاندارد می ‌توانند در قالب کپسول یا عصاره مایع عرضه شوند تا بهره‌ وری از ترکیبات فعال بهینه شود.

شکل ‌های دارویی و مکمل

گاوزبان در بازار به شکل چای خشک، عصاره مایع، کپسول و ترکیبات استاندارد شده ارائه می‌شود. انتخاب فرم مناسب و دارای تأییدیه کیفیت، از اهمیت بالایی برای بهره‌مندی ایمن و مؤثر برخوردار است.

هشدارها و نکات ایمنی

مصرف دوزهای معمولی گاوزبان برای اغلب افراد سالم بی ‌خطر است، اما افرادی که با مشکلات فشار خون، بیماری های کبدی یا بیماری ‌های قلبی هستند، باید در مصرف این گیاه دارویی زیاده روی نکرده و یا احتیاط کنند؛ در برخی موارد حساسیت به گیاهان خانواده گاوزبان نیز بیمارانی که با این سابقه همراه بوده اند را با مشکلاتی مواجه نموده است؛ همچنین مصرف خودسرانه مکمل ‌ها یا ترکیبات غیر استاندارد می‌ تواند منجر به تداخل دارویی یا عوارض ناخواسته شود.

جمع ‌بندی

گاوزبان یک گیاه دارویی با اثرات آرام ‌بخش و ضد اضطراب است که مصرف صحیح و ایمن آن می ‌تواند بخشی از سبک زندگی سالم باشد؛ با این حال، تبلیغات اغراق ‌آمیز و مصرف خودسرانه ممکن است سلامت افراد را تهدید کند؛ کلید بهره ‌مندی از مزایای این گیاه، آگاهی، انتخاب محصول با کیفیت و مشورت با متخصصان است.

دکتر «محمدمهدی زرشناس» عضو هیأت علمی گروه داروسازی سنتی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی شیراز