شیر مادر به عنوان کامل‌ ترین و طبیعی ‌ترین منبع تغذیه برای نوزادان، همواره مورد توجه متخصصان تغذیه و پزشکان اطفال بوده است؛ تغذیه با شیر مادر نه تنها نیازهای فیزیولوژیکی نوزاد را تامین می‌ کند، بلکه دارای ترکیبات بی ‌نظیری است که تاثیر مستقیم بر رشد مغز، سیستم عصبی مرکزی و توانایی ‌های شناختی نوزاد دارد.

در این مطلب، به بررسی نقش شیر مادر در رشد مغزی و تکامل شناختی نوزاد در 6 ماه اول زندگی می ‌پردازیم.

ترکیبات منحصر به ‌فرد شیر مادر و تاثیر آنها بر مغز

شیر مادر حاوی مواد مغذی مهمی مانند DHA  (دوکوزا هگزانوئیک اسید (و آراشیدونیک اسید است که برای رشد مغز حیاتی ‌اند؛ این اسیدهای چرب غیر اشباع نقش مهمی در ساختار و عملکرد سلول‌ های عصبی ایفا می ‌کنند؛ مطالعات نشان داده‌ اند نوزادانی که شیر مادر دریافت می‌ کنند، سطح بالاتری از DHA در مغز دارند که به بهبود عملکرد حافظه، توجه و یادگیری آنها در آینده کمک می‌ کند.

از دیگر ترکیبات مهم شیر مادر می‌ توان به لاکتوفرین با خاصیت ضد میکروبی و تقویت‌ کننده سیستم ایمنی، اولیگو ساکاریدها (پری ‌بیوتیک ‌های طبیعی برای تغذیه باکتری ‌های مفید روده) و هورمون ‌هایی مانند ملاتونین اشاره کرد که بر خواب و آرامش نوزاد و در نتیجه رشد مغز تاثیرگذار هستند.

رشد شناختی در 6 ماه اول و نقش تغذیه با شیر مادر

6 ماه اول زندگی از نظر رشد مغزی و شناختی، دوره‌ ای حیاتی است؛ در این مدت، سیناپس‌ های مغزی با سرعتی بی ‌سابقه شکل می ‌گیرند و ارتباطات عصبی تقویت می ‌شوند؛ شیر مادر با فراهم کردن انرژی کافی، آنتی ‌اکسیدان‌ ها، آنزیم‌ ها و ترکیبات ضد التهابی، محیطی مناسب برای رشد سلول‌ های مغزی فراهم می ‌کند.

تحقیقات گسترده‌ ای که در کشورهای مختلف انجام شده‌، نشان می‌ دهد نوزادانی که به مدت حداقل 6 ماه به طور انحصاری از شیر مادر تغذیه شده ‌اند، در تست ‌های شناختی در سنین بالاتر، نمرات بالاتری کسب کرده‌ اند.

مقایسه با شیر خشک و دیگر جایگزین ‌ها

اگرچه شیر خشک در دهه‌ های اخیر پیشرفت زیادی داشته و سعی شده تا ترکیبات آن به شیر مادر نزدیک ‌تر شود، اما همچنان فاقد بسیاری از فاکتورهای زنده و زیست ‌فعال موجود در شیر مادر است؛ برای مثال، هیچ فرمولی تا به حال نتوانسته است به ‌طور کامل ترکیب متغیر و تطبیق ‌پذیر شیر مادر را که بسته به نیاز نوزاد تغییر می‌ کند، بازسازی کند.

مطالعات مقایسه‌ ای نشان داده‌ اند کودکانی که با شیر مادر تغذیه می‌ شوند، از نظر عملکرد شناختی در دوران کودکی، نمرات IQ بالاتری نسبت به کودکانی دارند که فقط با شیر خشک تغذیه شده‌ اند.

جمع ‌بندی

شیر مادر فراتر از یک منبع تغذیه ساده است؛ ترکیبی پیچیده از مواد مغذی، عوامل ایمنی، هورمون ‌ها و سیگنال ‌های بیوشیمیایی است که به طور مستقیم و غیر مستقیم، بر رشد مغز و توانایی ‌های شناختی نوزاد تاثیر می ‌گذارد؛ در 6 ماه اول زندگی، تغذیه انحصاری با شیر مادر، نه تنها پایه ‌گذار سلامت جسمی بلکه بنیانگذار رشد ذهنی و روانی کودک است.

«الهه عباسی» کارشناس ارشد تغذیه دانشکده تغذیه و علوم غذایی دانشگاه علوم پزشکی شیراز